Μία εικόνα από τις αρχές του 1998 είναι χαραγμένη βαθιά στη μνήμη του καθηγητή Τζ. Στίγκλιτζ, κατόχου του Νόμπελ Οικονομίας για το 2001. Την αναφέρει στο βιβλίο του «Η μεγάλη αυταπάτη» για τη σύγχρονη οικονομική πραγματικότητα:
1. Ο επί τρεις δεκαετίες δικτάτορας της Ινδονησίας Σουχάρτο υπογράφει τη συμφωνία με το ΔΝΤ υπό την «επιτήρηση» του Μισέλ Καμντεσί. «Ο επικεφαλής του ΔΝΤ Μ. Καμντεσί, ένας κοντός, καλοντυμένος πρώην γραφειοκράτης του υπουργείου Οικονομικών της Γαλλίας, ο οποίος κάποτε ισχυριζόταν ότι είναι σοσιαλιστής, στέκεται όρθιος, βλοσυρός, και με τα χέρια σταυρωμένα πάνω από τον καθισμένο και ταπεινωμένο πρόεδρο της Ινδονησίας. Ο άτυχος πρόεδρος αναγκαζόταν, στην πραγματικότητα, να παραδώσει την οικονομική κυριαρχία της χώρας του στο ΔΝΤ, σε αντάλλαγμα για τη βοήθεια που η χώρα του χρειαζόταν». 1 Η φωτογραφία αυτή είναι από την υπογραφή της συμφωνίας Ινδονησίας-ΔΝΤ, τον Ιανουάριο του 1998. Ο «άτυχος πρόεδρος» ήταν ο στρατηγός Σουχάρτο ο οποίος τον Μάιο του ίδιου χρόνου εξαναγκάστηκε σε παραίτηση, ύστερα από ένα μήνα μαζικών διαδηλώσεων. Το πρόγραμμα που επέβαλε το ΔΝΤ στην Ινδονησία, οδήγησε σε διάλυση της οικονομίας, στην ελεύθερη πτώση της ρουπίας, την έκρηξη της ανεργίας και των τιμών. Το 40% του πληθυσμού βρέθηκε κάτω από τα όρια της φτώχειας και οι ταραχές που ξέσπασαν οδήγησαν τον Σουχάρτο, σε παραίτηση, έπειτα από 32 χρόνια αυταρχικής διακυβέρνησης. Πρόεδρος ανέλαβε ο μέχρι τότε αντιπρόεδρος Γ. Χαμπίμπι, η κατάσταση όμως στη χώρα παρέμενε έκρυθμη. Τον επόμενο χρόνο πρόεδρος εξελέγη ύστερα από εκλογές ο Α. Ουαχίντ, για να καθαιρεθεί δύο χρόνια αργότερα από το κοινοβούλιο, για διαφθορά και ανικανότητα.
Η Ινδονησία και οι υπόλοιπες «ασιατικές τίγρεις» που αντιμετώπισαν το φάσμα της χρεοκοπίας το 1997-1998, βρίσκονται πολύ μακριά από την Ελλάδα. Το ίδιο η Αργεντινή και οι άλλες λατινομερικανικές χώρες που βρέθηκαν σε δεινή οικονομική θέση λίγα χρόνια αργότερα. Πλην όμως το χαρακτηριστικό της πολιτικής αστάθειας που συνοδεύει τα προγράμματα σταθερότητας του ΔΝΤ, δεν απαντάται μόνον στις αναπτυσσόμενες χώρες. Και στην Ευρώπη, οι θεραπείες σοκ είχαν τα ίδια πάνω κάτω αποτελέσματα: ύφεση, κοινωνική ένταση και πολιτικές ανακατατάξεις.
2 Στην Ουγγαρία η συμφωνία με το ΔΝΤ, στο τέλος του 2008, για την παροχή δανείου 25 δισ. δολαρίων οδήγησε στην υποτίμηση του νομίσματος κατά 20% σε πρώτη φάση, πάγωμα των μισθών, κατάργηση του δώρου και μείωση όλων των κοινωνικών δαπανών. Η σοσιαλιστική κυβέρνηση του Γ. Μπαϊνάι απέτυχε να περάσει το δημοψήφισμα για τις αλλαγές που προωθούσε στους τομείς της υγείας και της παιδείας τη χρονιά του μνημονίου. Συνάντησε αντιστάσεις, κατά περιόδους, όχι πάντως καθολική κοινωνική αντίδραση. Στις εκλογές του Απριλίου 2010 συγκέντρωσε ποσοστό 19,3%. Ο δεξιός συνασπισμός (Fidesz) του Β. Ορμπαν, που είχε εναντιωθεί στην συμφωνία με το ΔΝΤ, πήρε τις εκλογές με 52,7%. Η νέα κυβέρνηση δεν εγκατέλειψε το μνημόνιο.
3 Η Ρουμανία, η οποία επίσης από το 2004 είναι μέλος της Ε.Ε., για να αντιμετωπίσει τις πιέσεις που δεχόταν το νόμισμά της, συμφώνησε τον Μάιο του 2009 δάνειο ύψους 20 δισ. ευρώ με το ΔΝΤ, την Ε.Ε. και την Παγκόσμια Τράπεζα. Η κυβέρνηση του Ε. Μποκ, που είχε εκλεγεί τον προηγούμενο χρόνο, υποχρεώθηκε σε παραίτηση τον Οκτώβριο του 2009 ύστερα από πρόταση μομφής. Το κοινοβούλιο κατά πλειοψηφία εξέλεξε στη θέση του τον Κ. Γιοχάνις. Ο πρόεδρος Τ. Μπασέσκου απέρριψε τον Κ. Γιοχάνις και διόρισε πρωθυπουργό τον Λ. Κροϊτόρου. Ο Τ. Μπασέσκου, του δεξιού δημοκρατικού κόμματος, επανεξελέγη πρόεδρος τον Δεκέμβριο του ίδιου χρόνου και τοποθέτησε ξανά πρωθυπουργό τον Ε. Μποκ. Το τελευταίο δίμηνο έχουν αντικατασταθεί έξι υπουργοί της κυβέρνησης, όλοι του οικονομικού κύκλου.
4 Η Λετονία κατέφυγε στο ΔΝΤ τον Δεκέμβριο του 2008, τέσσερις μήνες μετά το δημοψήφισμα που είχε διεξαχθεί για την αύξηση των συντάξεων. Το δημοψήφισμα κρίθηκε άκυρο λόγω χαμηλής προσέλευσης. Τα μέτρα που πήρε η κυβέρνηση αμέσως μετά, στο πλαίσιο της συμφωνίας για το δάνειο ύψους 7,5 δισ. ευρώ, ήταν τα κλασικά (μείωση των μισθών και των κοινωνικών δαπανών). Ξέσπασε κύμα διαδηλώσεων στη Ρίγα τον Ιανουάριο του 2009, με αίτημα τη διάλυση της Βουλής. Ο πρόεδρος Β. Ζλάτερς δήλωσε ότι θα ικανοποιήσει το αίτημα των διαδηλωτών εάν δεν ληφθούν διορθωτικά μέτρα. Τον Φεβρουάριο ο πρωθυπουργός Ι. Γκοντμάνις υπέβαλε παραίτηση και στη θέση του ο Β. Ζάτλερς διόρισε τον Β. Ντομπρόφσκις, ο οποίος σχημάτισε πεντακομματική κυβέρνηση. Ο κεντροδεξιός συνασπισμός πήγε σε εκλογές στις 2 Οκτωβρίου 2010 και τις κέρδισε με 57%. Το Λαϊκό Κόμμα, το μεγαλύτερο του συνασπισμού, απέσυρε την υποστήριξή του. Κατά τις περιόδους πολιτικής αστάθειας το ΔΝΤ διέκοψε τη ροή της χρηματοδότησης, θεωρώντας ότι η Λετονία δεν επιδεικνύει επαρκή πολιτική βούληση.
5 Η πρώτη ευρωπαϊκή χώρα που κατέφυγε στο ΔΝΤ μετά τη χρηματοπιστωτική φούσκα είναι η Ισλανδία. Τον Νοέμβριο του 2008 υπό την απειλή της χρεοκοπίας προχώρησε στη σύναψη δανείου 2,4 δισ. δολαρίων. Για πρώτη φορά από το 1949, όταν είχαν ξεσπάσει διαμαρτυρίες κατά του ΝΑΤΟ, εκδηλώθηκε κύμα διαδηλώσεων και ταραχών. Υπό το βάρος των εξελίξεων ο πρωθυπουργός Γ. Χάαρντε υπέβαλε την παραίτησή του επικαλούμενος λόγους υγείας. Η διάδοχός του, Γ. Σιγκουρνταντότιρ, αρχηγός του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος, σχημάτισε κυβέρνηση με το κίνημα των αριστερών-Πρασίνων. Στις 28 Σεπτεμβρίου 2010 το Κοινοβούλιο αποφάσισε την παραπομπή του Γ. Χάαρντε σε δίκη για την κατάρρευση του τραπεζικού συστήματος.
6 Τον ευρωπαϊκό δρόμο για το ΔΝΤ άνοιξε η Βρετανία, το 1976, με κυβέρνηση Εργατικών. Εως τότε το Ταμείο χορηγούσε δάνεια και εφάρμοζε σταθεροποιητικά προγράμματα μόνο στις αναπτυσσόμενες χώρες. Ο πρωθυπουργός Χ. Ουίλσον για να ανακόψει τον κατήφορο της στερλίνας έναντι του δολαρίου και τις πιέσεις από την πετρελαϊκή κρίση, σύναψε δάνειο 2,3 δισ. λιρών. Τον επόμενο χρόνο αποχώρησε για λόγους υγείας και στη θέση του ανέλαβε ο Τζ. Κάλαχαν. Το πρόγραμμα που κλήθηκε να εφαρμόσει ο υπουργός Οικονομικών Ρ. Ρέι ήταν το αυστηρότερο μετά τον πόλεμο. Ο χειμώνας του 1978 ονομάστηκε «χειμώνας της δυσαρέσκειας», με τα συνδικάτα να βρίσκονται σε απεργίες διαρκείας και τον δημόσιο τομέα σε παράλυση. Στις εκλογές που ακολούθησαν, τον Μάρτιο του 1979, κέρδισε πανηγυρικά η Μ. Θάτσερ.
7 Η πρώτη κρίση με χαρακτηριστικά ντόμινο, ήταν η κρίση του Μεξικού, το 1994, «η κρίση της τεκίλας» όπως έμεινε στην ιστορία. Το έλλειμμα της χώρας στο κλείσιμο της χρονιάς που ήταν προεκλογική, ξεπέρασε το 7% και τα συναλλαγματικά διαθέσιμα υποχώρησαν επικίνδυνα με αποτέλεσμα να καταρρεύσει το πέσο. Ο νεοεκλεγείς πρόεδρος Ε. Σεντίγιο απέδωσε την ευθύνη στον προκάτοχό του Κ. Σαλίνας, για τις παροχές που είχε κάνει προκειμένου να επανεκλεγεί. Η χώρα μπήκε το 1995 σε βαθιά ύφεση (πάνω από 6%). Το ΔΝΤ συνεργάστηκε με τις ΗΠΑ για την χορήγηση δανείου ύψους 30-50 δισ. δολαρίων και το Μεξικό υποχρεώθηκε σε ένα περιοριστικό πρόγραμμα που συνεχίζεται ακόμη με διάφορες παραλλαγές.
8 Η «κρίση της τεκίλας» δεν πέρασε στις ΗΠΑ. Ταλαιπώρησε όμως για πολύ τη Λατινική Αμερική και τελικά προκάλεσε ντόμινο πολιτικών εξελίξεων. Η πιο χαρακτηριστική περίπτωση είναι της Αργεντινής. Το 1999 ο συνασπισμός του δημάρχου του Μπουένος Αϊρες Φ. Ντε Λα Ρούα κέρδισε τις προεδρικές εκλογές. Στο τέλος του 2000 υπό την απειλή της χρεοκοπίας παίρνει δάνειο 40 δισ. δολαρίων από το ΔΝΤ, με όρους παρόμοιους με αυτούς που είχαν τεθεί στην ασιατική κρίση. Το 2001 η χώρα δεν αποφεύγει τη χρεοκοπία και η κυβέρνηση καταρρέει. Ο Φ. Ντε Λα Ρούα φεύγει με ελικόπτερο από την ταράτσα του προεδρικού μεγάρου.
9 Παρόμοια πορεία είχε και ο Ισημερινός. Η συμφωνία που υπέγραψε με το ΔΝΤ τον Ιούνιο του 2003 ο πρόεδρος Λ. Γκουτιέρες, έφερε τον πρώτο χρόνο ρυθμό αύξησης 6%, ωστόσο το 2004 άρχισαν τα πρώτα σημάδια κατάρρευσης. Τον Απρίλιο του 2005 ο πρωθυπουργός βρίσκει καταφύγιο στην πρεσβεία της Βραζιλίας και από εκεί φυγαδεύεται μεταμφιεσμένος. Το ντόμινο των πολιτικών ανατροπών στη Λατινική Αμερική επεκτάθηκε στη Βολιβία και τη Βενεζουέλα και με ηπιότερο τρόπο στη Βραζιλία.
10 Η Ρωσία και η Τουρκία ακολούθησαν διαφορετικό μοντέλο συνεργασίας με το ΔΝΤ. Ακολουθούσαν σταθεροποιητικά προγράμματα για ορισμένο χρονικό διάστημα και κατόπιν διέκοπταν τη συμφωνία και ξεκινούσαν διαπραγματεύσεις για τη συνέχιση της χρηματοδότησης. Οι διακοπές λειτουργούσαν σαν βαλβίδες εκτόνωσης των κοινωνικών αντιδράσεων.
Η Ρωσία από το 1992 μέχρι το 1996, επί Μπ. Γέλτσιν, πήρε δάνεια ύψους περίπου 20 δισ. δολαρίων και το 2008 κατέφυγε πάλι σε δανεισμό από το ΔΝΤ ύψους 41 δισ. δολαρίων. Η Τουρκία σύναψε το πρώτο δάνειο το 1999, ύψους 4 δισ. δολαρίων, τον επόμενο χρόνο πήρε άλλα 7,5 δισ. δολάρια και ακολούθησε τρίτο πακέτο το 2004 ύψους 10 δισ. δολαρίων με τριετή διάρκεια. Η κυβέρνηση του Τ. Ερντογάν απέφυγε να προσφύγει στο ΔΝΤ για την αντιμετώπιση της χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2008.
Υπήρξαν βεβαίως και χώρες όπου το ΔΝΤ εφάρμοσε τις συνταγές του χωρίς πολιτικές αναταράξεις. Στην ασιατική κρίση, 1997-1998 στην Ταϊλάνδη το πρόγραμμα δεν πέρασε από την εθνοσυνέλευση, αλλά εγκρίθηκε με τέσσερα διατάγματα εκτάκτου ανάγκης. Το 2002 ο αντιπρόεδρος έγινε επικεφαλής του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου. Στην Κορέα επίσης δεν υπήρξε πολιτική αστάθεια. Το τέλος των διαπραγματεύσεων με το ΔΝΤ συνέπεσε με τις προγραμματισμένες προεδρικές εκλογές, τον Δεκέμβριο του 1997. Το ΔΝΤ έκανε γνωστό ότι δεν θα αποδεσμεύσει το δάνειο εάν οι τέσσερις επικρατέστεροι υποψήφιοι δεν δεσμεύονταν ότι θα ακολουθούσαν κατά γράμμα τη συμφωνία. Ολοι δεσμεύτηκαν στις 10 Δεκεμβρίου, γραπτώς. Χαρακτηρίστηκε ημέρα εθνικής ταπείνωσης της Κορέας.
«Μεθόδους τύπου CIA εφαρμόζει το ΔΝΤ»
Τι μπορεί να συνδέει τη CIA και τις ανακριτικές τεχνικές που χρησιμοποιεί με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και την Παγκόσμια Τράπεζα;
Το ερώτημα κατ' αρχήν ακούγεται άτοπο και η άμεση απάντηση είναι τίποτα. Λάθος. Στο βιβλίο της «Το Δόγμα του Σοκ», η βραβευμένη καναδή δημοσιογράφος και επίτιμη διδάκτωρ πολιτικού δικαίου στο πανεπιστήμιο King College της Νέας Σκοτίας Ναόμι Κλάιν, αποδεικνύει ότι η «θεραπεία του σοκ» που η CIA εφάρμοζε από τις αρχές της δεκαετίας του '50 βρίσκει άμεση εφαρμογή στις μεθόδους που προτείνει το ΔΝΤ και η Παγκόσμια Τράπεζα για να φέρουν στον «ίσιο δρόμο» παραστρατημένες οικονομίες. Σύμφωνα με μελέτες που είχαν δημοσιευθεί τις δεκαετίες του '60 και του '70, ο επικεφαλής των πειραμάτων της CIA τη δεκαετία του '50, δόκτωρ Γιούεν Κάμερον, πίστευε ότι ο μοναδικός τρόπος για να διδάξει στους «ασθενείς» του νέους, υγιείς, τρόπους συμπεριφοράς ήταν να διεισδύσει στο μυαλό τους και να σπάσει τα παλιά παθολογικά νοητικά σχήματα. Αυτή η μαζική απώλεια όλων των αναμνήσεων ήταν η ουσία της θεραπείας για να ωθηθεί ο ασθενής σε νέο στάδιο ανάπτυξης. Οταν με μια σειρά αλλεπάλληλων ηλεκτροσόκ είχε επιτευχθεί η «πλήρης αποδόμηση» της προσωπικότητας του ασθενούς, μπορούσε πλέον να αρχίσει η ψυχική καθοδήγηση.
Το έργο του Γ. Κάμερον ζήλεψε ο οικονομολόγος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Σικάγου, ο «πολύς», μακαρίτης πλέον, Μίλτον Φρίντμαν. Αντί για τα ηλεκτροσόκ συνιστούσε πως, όταν η οικονομία υπόκειται σε στρεβλώσεις, μόνο η πρόκληση οδυνηρών σοκ, το «πικρό φάρμακο» όπως το ονόμαζε, μπορούσε να την επαναφέρει στην υγιή κατάσταση. Εγραφε το 1982: «Οταν ξεσπάει μια κρίση, πρέπει να αναπτύσσουμε πολιτικές έως ότου το πολιτικά αδύνατο καταστεί πολιτικά αναπόφευκτο». Δηλαδή «οι ηγέτες είναι ελεύθεροι να κάνουν ό,τι είναι ή ισχυρίζονται ότι είναι αναγκαίο για την αντιμετώπιση της κρίσης, οι περίοδοι κρίσης είναι περίοδοι αναστολής της δημοκρατίας». Αν αυτό σας θυμίζει Ελλάδα και τις διαδικασίες υπερψήφισης του μνημονίου ή της βίαιης ανατροπής των εργασιακών και ασφαλιστικών σχέσεων, μείωσης μισθών και συντάξεων, τότε μάλλον σκέφτεστε ανατρεπτικά...
Οι ιθύνοντες του ΔΝΤ υιοθέτησαν τη θεωρία του σοκ επισημαίνοντας, το 1996: «Οι άνθρωποι μπορεί να προβάλλουν αντίσταση σε τμηματικές αλλαγές (π.χ. περικοπή προγραμμάτων υγείας) αλλά, αν συμβούν ταυτόχρονα δεκάδες αλλαγές προς κάθε κατεύθυνση, τότε εδραιώνεται ένα αίσθημα ματαιότητας και ο πληθυσμός περιέρχεται σε κατάσταση αδράνειας». Οπως ακριβώς στα πειράματα του Κάμερον, που οι «ασθενείς» μετά το ηλεκτροσόκ ήταν «χαμένοι». Και, όπως σημείωναν το 2002 τραπεζίτες της Παγκόσμιας Τράπεζας, «μπορεί το σοκ να εξυμνείται ως δημοκρατική διαδικασία, αφού έχουν προηγηθεί εκλογές, ασχέτως αν αγνοείται ύστερα η βούληση του λαού». Οχι, τότε ακόμα δεν είχαν προκύψει «καλλικράτεια διλήμματα» και συνυπολογισμοί ψήφου κατά Γ. Α. Παπανδρέου...
Και αν στα πειράματά του ο Κάμερον χρησιμοποιούσε και ψυχοτρόπα φάρμακα το οικονομικό σοκ βρήκε άξιο συμπαραστάτη του τη διαφθορά. «Η διαφθορά των πάντων, είτε υπάρχει είτε εφευρίσκεται, ευθύνεται για την όποια αποτυχία» υποστηρίζουν στελέχη του ΔΝΤ, μόνο που ξεχνούν ότι χάριν της «διαφθοράς» και του «εξαιρετικά διογκωμένου και ανίκανου δημόσιου τομέα» άνοιγαν οι αγορές για τα σχέδια του ΔΝΤ και της Παγκόσμιας Τράπεζας. Στα ανακριτικά εγχειρίδια της CIA επισημαίνεται πως οι κρατούμενοι πρέπει να απομονώνονται αμέσως και τονίζεται: «Πρέπει συνεχώς να βρίσκονται υπό καθεστώς σύγχυσης, αποπροσανατολισμού και έκπληξης. Χωρίς αυτά τα στοιχεία δεν υπάρχει σοκ». Το ίδιο ισχύει και για τις κοινωνίες, όταν όμως ο μηχανισμός του δόγματος του σοκ γίνει συλλογικά κατανοητός, είναι δυσκολότερο να αιφνιδιαστούν ολόκληρες κοινότητες, είναι δυσκολότερο να βρεθούν σε μια κατάσταση σύγχυσης, καθώς γίνονται πιο ανθεκτικές στο σοκ. «Η μνήμη, τόσο η ατομική όσο και η συλλογική, είναι ο μεγαλύτερος αποσοβητής των σοκ» υποστηρίζει η Ναόμι Κλάιν και υπενθυμίζει πως όταν ΔΝΤ και Παγκόσμια Τράπεζα έχασαν τις «χώρες-πελάτες» της Λατινικής Αμερικής, τότε στράφηκαν στην Ευρώπη, για να αναζητήσουν χώρες- «λευκές-σελίδες», ώστε να οικοδομηθούν τα κράτη - πρότυπα...
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου