Η πρώτη Εργατική Πρωτομαγιά στην Ελλάδα

πηγή: left.gr
του: Πάνου Τριγάζη*

Πρωτομαγιά του 1890, ιδρύθηκε στην Αθήνα ο «Κεντρικός Σοσιαλιστικός Σύλλογος», με πρωτοβουλία του τότε 25χρονου φοιτητή του Πολυτεχνείου Σταύρου Καλλέργη.

Μέσα σε εξαιρετικές δύσκολες συνθήκες για τη χώρα μας και τον ελληνικό λαό, τις οποίες βιώνουν με επώδυνο τρόπο οι εργαζόμενοι, πραγματοποιούνται οι φετινές εκδηλώσεις για την Εργατική Πρωτομαγιά.

Πρωτομαγιά του 1890, ιδρύθηκε στην Αθήνα ο «Κεντρικός Σοσιαλιστικός Σύλλογος», με πρωτοβουλία του τότε 25χρονου φοιτητή του Πολυτεχνείου Σταύρου Καλλέργη. Είχαν προηγηθεί και άλλες κινήσεις σοσιαλιστικού προσανατολισμού στην Ελλάδα (όπως του Π. Πανά, που το 1876 έβγαλε την εφημερίδα «Εργάτης»), όμως αυτός ήταν« ο πρώτος σοσιαλιστικός σύλλογος εν Ελλάδι και Τουρκία με καθαρόν και απευθείας σοσιαλιστικόν πρόγραμμα», γράφει ο ίδιος ο ιδρυτής του, πατέρας του μεγάλου ηθοποιού μας Λυκούργου Καλλέργη, πρώην βουλευτή του ΚΚΕ, που έφυγε από τη ζωή, «πλήρης ημερών», το 2011. Στο άμεσο πρόγραμμα του συλλόγου, μεταξύ άλλων, διαβάζουμε: «Πας πολίτης έχει δικαίωμα υπάρξεως, Φορολογία ανάλογος του κεφαλαίου και της ιδιοκτησίας εκάστου, Κατάργησις της προσωπικής κρατήσεως δια χρέη, Αποκέντρωσις των εξουσιών- ανεξαρτησία των Δήμων».

Πρωτοβουλία του Κεντρικού Σοσιαλιστικού Συλλόγου ήταν και η οργάνωση της πρώτης Εργατικής Πρωτομαγιάς στην Ελλάδα, στις 2 Μαΐου 1893, μπροστά στο Παναθηναϊκό Στάδιο, με συμμετοχή περίπου δύο χιλιάδων ατόμων. Όμως, υπήρχαν και άλλες σοσιαλιστικές κινήσεις και το αίτημα ενωτικού εορτασμού της Πρωτομαγιάς υπήρχε και τότε, στο οποίο ανταποκρίθηκε ο Καλλέργης αναλαμβάνοντας τη σχετική πρωτοβουλία. Έτσι, η δεύτερη Πρωτομαγιά του 1894, που έγινε στους Στύλους του Ολυμπίου Διός, ήταν ενωτική και πολύ πιο μαζική από την πρώτη, συγκεντρώνοντας 6000 κόσμο με ομιλητές τους Πλάτωνα Δρακούλη και Σταύρο Καλλέργη. Το δε ψήφισμα ήταν πληρέστερο από εκείνο της πρώτης Πρωτομαγιάς, αναφέροντας τα ακόλουθα αιτήματα:
α/ Την Κυριακήν να κλείωνται τα καταστήματα καθ΄όλην την ημέραν και οι εργάται ν΄αναπαύωνται.
β/ Οι εργάται να εργάζωνται επί 8 ώρας την ημέραν και ν΄απαγορευθή η εργασία εις τους ανηλίκους.
γ/ Να απονέμεται σύνταξις εις τους εκ της εργασίας παθόντας και καταστάντας ανικάνους προς συντήρησιν εαυτών και της οικογενείας των.
δ/ Να καταργηθώσιν οι θανατικαί εκτελέσεις
ε/ Να καταργηθή η δια χρέη προσωπική κράτησις.

Μια ένδειξη για την απήχηση των πρώτων σοσιαλιστών προκύπτει από τη γεωγραφική εξάπλωση των συνδρομητών της εφημερίδας «Σοσιαλιστής» που εξέδιδε ο Καλλέργης (5 Ιουνίου 1890, το πρώτο φύλλο). Γράφει ο «Σοσιαλιστής» του Φεβρουάριου 1893:

«Φύλλα της εφημερίδας «Σοσιαλιστής» αποστέλλονται εις 2.189 πρόσωπα ως εξής:

Εν Ελλάδι - Αθήναις 743, Πύργω Ηλείας και τα περίχωρα 390, Πάτρας και Περίχωρα 223, Πειραιϊ 124, Σύρου 80, Λαυρίω 53, Κέρκυρα 50, Ζακύνθω 42, Χαλκίδι 32, Καλάμαις 30, Τριπόλει 30, Ναυπλίω 29, Αιγίω 27, Κεφαλληνία 25, Λαρίσση 23, Άνδρω 20, Κορίνθω 17, Βόλω 14, Ισθμία 7, Τήνω 6, Μεσολογγίω 5, Αιτωλικώ 2, εις διάφορα μέρη Στερεάς 20, εις διάφορα μέρη Κυκλάδων 10, εν όλω 1933.

Εν τω εξωτερικώ - Εν Ρεθύμνω Κρήτης 50, Ηρακλείω 25, Χανίοις 18, Σμύρνη 13, Αλεξάνδρεια 13, Κωνσταντινουπόλει 9, Θεσσαλονίκη 8, Καϊρω 8, Γαλλία 23, Αγγλία 14, Γερμανία 11, Αμερική 18, Ιταλία 11, Ρωμανία 16, Ελβετία 7, Ισπανία 4, Αυστρία 8, Βουλγαρία 4, Χίω 3, Πρέβεζα 2, Αυστραλία 2, εν όλω 250».

Η συνέχεια ήταν ανοδική. Οι συνθήκες της φτώχειας, της υπερχρέωσης και της ξένης εξάρτησης της χώρας μας ευνοούσαν την ανάπτυξη του εργατικού κινήματος, που είχε στο πρόγραμμά του και αιτήματα των ακτημόνων αγροτών.
Στον 21ο αιώνα, το διεθνές εργατικό κίνημα είναι αντιμέτωπο με εντελώς διαφορετικές πραγματικότητες, που πηγάζουν από την νεοφιλελεύθερη καπιταλιστική παγκοσμιοποίηση. Στις αναπτυγμένες χώρες, το κίνημα έχει παρουσιάσει σημαντική κάμψη, τα συνδικάτα έχουν αποδυναμωθεί, όπως συμβαίνει στη Βρετανία, μία από τις κοιτίδες του εργατικού κινήματος. Η μεγάλη πρόκληση σήμερα, είναι η αναδιοργάνωση του συνδικαλιστικού κινήματος, μέσω της αναζήτησης νέων μορφών οργάνωσης και αποτελεσματικής δράσης. Η αναγέννησή του είναι επείγουσα, δεν μπορεί να καθυστερήσει άλλο.

* Ο Πάνος Τριγάζης, στέλεχος του ΣΥΡΙΖΑ, είναι αντιπρόεδρος του Ιδρύματος Κοινωνικών Ερευνών «Σταύρος Καλλέργης»

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ:

Η ιστορία της Εργατικής Πρωτομαγιάς

Πρωτομαγιά του 1944: Στον τοίχο της Καισαριανής

Ποιες είναι οι ρίζες της Πρωτομαγιάς;

Πρωτομαγιά: Σικάγο 1886

121 χρόνια από την πρώτη Πρωτομαγιά: Στον αγώνα για τα ίδια ιδανικά

πηγή: TVXS
του Πάνου Τριγάζη*

Υποδεχόμενοι την Εργατική Πρωτομαγιά, που «δεν είναι αργία – είναι απεργία», θυμόμαστε και την ιστορία της. Ανακαλούμε στη μνήμη μας ότι ορίστηκε από το συνέδριο της Β’ Διεθνούς, που συνήλθε στο Παρίσι το 1889, ημέρα αγωνιστικής κινητοποίησης και διεθνούς αλληλεγγύης της εργατικής τάξης στη μνήμη των απεργών εργατών του Σικάγου που δολοφονήθηκαν την 1η Μάη 1886.
Θυμόμαστε ότι στην Ελλάδα η πρώτη μαζική πρωτομαγιάτικη συγκέντρωση έγινε στο Παναθηναϊκό Στάδιο στις 2 Μάη 1893 (μετατέθηκε κατά μία ημέρα για να γίνει Κυριακή), με οργανωτή τον «Κεντρικό Σοσιαλιστικό Σύλλογο», που είχε ιδρύσει το 1890 ο τότε 25χρονος φοιτητής του Πολυτεχνείου Σταύρος Καλλέργης, εκδίδοντας και εφημερίδα με τον τίτλο «Σοσιαλιστής».
Έγραφε ο «Σοσιαλιστής» του  Μάη 1893: «Εκ τίνος λίθου ο πολίτης Σταύρος Καλλέργης είπε τα εξής περίπου: Ο σκοπός της συναθροίσεώς μας ενταύθα είναι να υπογράψωμεν ψήφισμα δια να δωθή εν καιρώ εις την Βουλήν, το ψήφισμα δε έχει ως εξής:
Α) Την Κυριακήν να κλείωσι τα καταστήματα, καθ΄όλην την ημέραν, και οι πολίται να αναπαύωνται.
Β) Οι εργάται να εργάζωνται 8 ώρας την ημέραν.
Γ) Ν΄απονέμητε σύνταξις εις τους εκ της εργασίας παθόντας και καταστάντας ανικάνους προς διατήρησιν εαυτών και της οικογενείας των.
Δ) Το συμβούλιο του «Κεντρικού Σοσιαλιστικού Συλλόγου» να δώση το ψήφισμα εις την Βουλήν.
Περίπου 500 υπόγραψαν το ψήφισμα, του οποίου η διακίνηση συνεχίστηκε και τελικά κατατέθηκε στη Βουλή, με 2000 υπογραφές, την 1η Δεκεμβρίου 1893. Όμως, περιφρονητικά αντιμετωπίστηκε από τον Πρόεδρο της Βουλής και ο Καλλέργης, που παρακολουθούσε από τα θεωρεία των δημοσιογράφων (όπου είχε πρόσβαση ως εκδότης του «Σοσιαλιστή»), άρχισε να φωνάζει και να διαμαρτύρεται. Το αποτέλεσμα ήταν να διαταχθεί η σύλληψή του, να κακοποιηθεί από τη φρουρά και να κρατηθεί στο δεύτερο αστυνομικό τμήμα, όπου βρέθηκε αντιμέτωπος με τον περιβόητο Μπαϊρακτάρη.
Αφού κρατήθηκε δυο ημέρες, ο Καλλέργης οδηγήθηκε στον Εισαγγελέα, ο οποίος τον παρέπεμψε σε δίκη στις 9.12.1893, που είχε ως αποτέλεσμα την καταδίκη του σε φυλάκιση δέκα ημερών. «Αυτή ήταν η πρώτη ουσιαστική σύγκρουσή του με τις Αρχές», γράφει ο γιος του Λυκούργος, ο γνωστός ηθοποιός ο οποίος είχε διατελέσει   βουλευτής του ΚΚΕ, και είχε και ο ίδιος αγωνιστική θητεία πολλών δεκαετιών στο αριστερό κίνημα  ως το θάνατό του τον Αύγουστο του 2011.
Η δράση του Σταύρου Καλλέργη δεν περιορίστηκε στην Αθήνα: «Με τις ενέργειες του Καλλέργη – γράφει ο Γιάννης Κορδάτος– είχε ιδρυθεί στη Σύρα «Σοσιαλιστική Λέσχη» (Ιούλης 1894). Το ίδιο έγινε και στο Λαύριο. Επίσης και στην Κέρκυρα ιδρύθηκε «Σοσιαλιστικός Σύλλογος» που επηρεαζόταν ιδεολογικά από τον Καλλέργη και την ομάδα του. Σ’ όλες σχεδόν τις μεγάλες πόλεις υπάρχουν τώρα σοσιαλιστές. Το ξύπνημα άρχισε» (Ιστορία του Ελληνικού Εργατικού Κινήματος, σελ. 70)
Όμως, από τη μια το κυνηγητό της αστυνομίας και από την άλλη η φαγωμάρα των διαφόρων σοσιαλιστικών ομάδων δυσκολεύουν το έργο του Καλλέργη, ο οποίος φεύγει για το Παρίσι στο τέλος του 1894, όπου έμεινε πάνω από ένα χρόνο και συνεργάστηκε με πολλούς γνωστούς σοσιαλιστές της εποχής.
Επιστρέφοντας στην Αθήνα, επανεκδίδει τον «Σοσιαλιστή», όμως οι διωγμοί και οι οικονομικές δυσκολίες τον αναγκάζουν να φύγει για την Κρήτη, όπου εκλέγεται «αντιπρόσωπος στην Επαναστατικήν Συνέλευσιν του Αρκαδίου», όπως γράφει ο ίδιος.  Από την Κρήτη ξαναγύρισε στην Αθήνα  αρχές του 20ου αιώνα και επανεκδίδει   τον «Σοσιαλιστή» (το τελευταίο φύλλο που σώζεται είναι του 1902), τελικά όμως φεύγει το 1905 οριστικά για την Κρήτη (Μπραχήμο Ρεθύμνης). Εκεί παντρεύτηκε, το 1908, τη Μαρία Γιακουμάκη με την οποία απέκτησε 9 παιδιά. Πέθανε το 1926, σε ηλικία 61 ετών.
Σήμερα, μέσα σε πρωτόγνωρες συνθήκες, το εργατικό κίνημα διεθνώς καλείται να υπερασπιστεί δικαιώματα που κατακτήθηκαν με αγώνες και αίμα σε όλη τη διάρκεια του 20ου αιώνα. Η νεοφιλελεύθερη επέλαση που βρίσκεται σε εξέλιξη, απαιτεί την αναγέννηση του ταξικού εργατικού συνδικαλιστικού κινήματος  σε ενωτική βάση, καθώς και ευρύτερες συμμαχίες των δυνάμεων της Εργασίας, της Ειρήνης, του Πολιτισμού και της Οικολογίας.  Γιατί η συμπόρευση του εργατικού κινήματος με τα σύγχρονα νέα κοινωνικά κινήματα, είναι εκ των ων ουκ άνευ, για μια νικηφόρα πορεία στον 21ο αιώνα.

*Ο Πάνος Τριγάζης στέλεχος του ΣΥΡΙΖΑ, είναι αντιπρόεδρος του Ιδρύματος Κοινωνικών Ερευνών  «Σταύρος Καλλέργης».