του Κώστα Λαπαβίτσα
Δεν έχει τύχη τελικά η επικοινωνιακή επίθεση της κυβέρνησης. Όλα όσα λέει για το τέλος της κρίσης, τη διαφαινόμενη ανάκαμψη και την ανταμοιβή του ελληνικού λαού για τις θυσίες του, συνεχώς αποδεικνύονται κούφια λόγια. Τελευταία ψυχρολουσία τα στοιχεία των εθνικών λογαριασμών για το πρώτο τρίμηνο του 2013 που μόλις ανακοίνωσε η Ελ.Στατ.
Στις 15 Μαΐου, καθώς η κυβερνητική εκστρατεία αισιοδοξίας επιταχυνόταν, η Ελ.Στατ. δημοσιοποίησε τη ‘γρήγορη’ εκτίμηση της για το ΑΕΠ του πρώτου τριμήνου του 2013 που έδειχνε συρρίκνωση 5.3% σε ετήσια βάση. Αμέσως κινητοποιήθηκαν οι μηχανισμοί και δήλωσαν ότι ήταν ‘μόνο’ 5.3%, άρα η συρρίκνωση επιβραδύνεται. Φως στο τούνελ! Από κοντά και οι βαθυστόχαστοι ερευνητές των τραπεζών με τα τριμηνιαία δελτία τους μας πληροφόρησαν ότι, αυτό ήταν, περνάμε πλέον σε χαμηλότερους ρυθμούς συρρίκνωσης του ΑΕΠ, τα επόμενα τρίμηνα η συρρίκνωση θα επιβραδυνθεί κι άλλο και θα περάσουμε, επιτέλους, σε θετικούς ρυθμούς ανάπτυξης το 2014. Το πρόγραμμα είναι μεν οδυνηρό, αλλά φέρνει αποτελέσματα.
Είναι άξια θαυμασμού η εκστρατεία του μνημονιακού στρατοπέδου γιατί στην πραγματικότητα η ελληνική οικονομία παραμένει σε βαθύτατη ύφεση και δεν υπάρχει καμία ένδειξη ότι η κατάσταση αλλάζει ουσιαστικά. Δε χρειάζεται να πάμε μακριά για να βεβαιωθούμε. Μας το λέει η Ελ.Στατ. Δυστυχώς για τους κράχτες της αισιοδοξίας, τα Μνημόνια είχαν και ορισμένα ατυχή παράπλευρα αποτελέσματα. Σε παλιότερες εποχές, βλέπετε, η στατιστική υπηρεσία θα είχε μια πιο ‘πλαστική’ προσέγγιση όσον αφορά την πολιτική σημασία των μετρήσεων της. Οι τεχνοκράτες της ΕΕ όμως, βορειοευρωπαίοι επί το πλείστον, επέβαλαν συστήματα που δείχνουν ακαμψία και έλλειψη προσαρμοστικότητας. Έρχεται λοιπόν η Ελ.Στατ. στις 7 Ιουνίου, σε μια τόσο λεπτή στιγμή για το μέλλον της χώρας, να ανακοινώσει τη λιγότερο ΄γρήγορη’ εκτίμηση της για το ΑΕΠ: η συρρίκνωση το πρώτο τρίμηνο ήταν 5.6%.
Με άλλα λόγια, το ΑΕΠ έπεσε ακόμη περισσότερο από ότι είχε δείξει η ‘γρήγορη’ εκτίμηση που ήταν ήδη τραγική. Το φως στο τούνελ υπάρχει μόνο στην φαντασία του κυβερνητικού στρατοπέδου. Δεν έχετε παρά να ρίξετε μια ματιά στο πρώτο γράφημα που βασίζεται στα πιο πρόσφατα στοιχεία της Ελ.Στατ. και δείχνει ότι η καταβύθιση της ελληνικής οικονομίας συνεχίζεται με αμείλικτο τρόπο. Η παρομοίωση που παραστατικότερα αποδίδει τη σημερινή κατάσταση της Ελλάδας δεν έχει να κάνει ούτε με τούνελ, ούτε με φώτα. Είναι μάλλον τα σαγόνια του καρχαρία.
Ελληνικό ΑΕΠ, εκ. ευρώ
Τα υπόλοιπα στοιχεία που επίσης μόλις δημοσιοποίησε η Ελ.Στατ. τεκμηριώνουν γιατί το ελληνικό ΑΕΠ κινήθηκε με τέτοιο τρόπο. Το δεύτερο γράφημα είναι λίγο πιο πολύπλοκο, αλλά ξεκαθαρίζει τα πράγματα, καθώς δείχνει τον ετήσιο ρυθμό αλλαγής των στοιχείων της συνολικής ζήτησης - των επενδύσεων παγίου κεφαλαίου, της κατανάλωσης, των εξαγωγών και των εισαγωγών. Τα διαγράμματα είναι σε τριμηνιαία βάση, ξεκινώντας από το πρώτο τρίμηνο του 2011, όταν πια είχε γίνει φανερή η ολοκληρωτική κατάρρευση της ελληνικής οικονομίας λόγω της ‘σωτηρίας’ από την Τρόικα.
Μεταβολή Επενδύσεων, Κατανάλωσης, Εξαγωγών, Εισαγωγών
Όλα τα στοιχεία της συνολικής ζήτησης εμφανίζουν αρνητικούς ρυθμούς μεταβολής, δηλαδή συρρικνώνονται, με την εξαίρεση των εξαγωγών, αλλά κι αυτές αυξήθηκαν μόνο για σύντομες και περιορισμένες περιόδους. Η κατακρήμνιση των επενδύσεων είναι το κυριότερο χαρακτηριστικό του γραφήματος που δείχνει την ταχύτατη διάλυση της παραγωγικής βάσης της ελληνικής οικονομίας. Ούτε και κατά το πρώτο τρίμηνο του 2013 υπάρχουν ενδείξεις ότι οι επενδύσεις ανακάμπτουν ουσιαστικά. Παράλληλα, συνεχίζεται η συρρίκνωση της κατανάλωσης που πλήττει το λιανικό εμπόριο, αλλά και την εγχώρια παραγωγή συνολικά.
Ο φαύλος κύκλος στον οποίο έχει μπει η ελληνική οικονομία είναι φανερός. Η υποχώρηση των εισοδημάτων λόγω της καταστροφικής πολιτικής της λιτότητας οδηγεί σε υποχώρηση της ζήτησης, άρα επιτείνει την πτώση των επενδύσεων. Τα ιδιωτικά χρέη γίνονται όλο και πιο δυσβάστακτα και φέρνουν περαιτέρω πτώση της κατανάλωσης και των επενδύσεων. Άρα επέρχεται κατάρρευση των εισαγωγών, την οποία επίσης δείχνει γράφημα.
Η αποδιάρθρωση της ελληνικής οικονομίας όμως φαίνεται παραστατικότατα και στην κίνηση των εξαγωγών για τις οποίες συχνά ακούγεται ότι σημείωσαν ‘θαύμα’ τα τελευταία δύο χρόνια. Ο ευρών το ‘θαύμα’ αμειφθήσεται. Το γράφημα δείχνει ότι η ελληνική οικονομία χαρακτηρίζεται από έλλειψη εξαγωγικού δυναμισμού. Και πως θα μπορούσε να είναι αλλιώς όταν η ανάκτηση της ανταγωνιστικότητας στηρίζεται αποκλειστικά στη συντριβή των μισθών, ενώ οι επενδύσεις καταρρέουν;
Το συμπέρασμα προκύπτει αβίαστα: η Ελλάδα παραμένει σε βαθύτατη ύφεση, χωρίς καμία ουσιαστική ένδειξη ότι σύντομα πρόκειται να βγει, ούτε βέβαια ότι θα ακολουθήσει ταχεία ανάπτυξη. Αυτή λοιπόν είναι η πραγματική εικόνα της ελληνικής οικονομίας μετά από τρία χρόνια ‘εσωτερικής υποτίμησης’, ότι κι αν λέει η κυβέρνηση. Αυτό ακριβώς είναι και το πλαίσιο μέσα στο οποίο το ΔΝΤ παραδέχτηκε επίσημα πλέον ότι το αρχικό Μνημόνιο του 2010 ήταν προβληματικό, δίνοντας έναυσμα για νέα επιτάχυνση της κυβερνητικής προπαγάνδας. Τι σημαίνει αυτή η παραδοχή;
Πρέπει καταρχήν να τονιστεί ότι στην ανακοίνωση του το ΔΝΤ δεν αποδέχτηκε ότι η βασική κατεύθυνση του αρχικού Μνημονίου ήταν λανθασμένη. Απεναντίας, ισχυρίζεται ότι η σκληρή λιτότητα ήταν απαραίτητη γιατί το πρωτογενές έλλειμμα έπρεπε γρήγορα να μειωθεί κατά 14.5% του ΑΕΠ. Ποιός ο λόγος της βιασύνης; Απλούστατα, το δημόσιο χρέος έπρεπε να κατέβει στο 120% του ΑΕΠ το 2020, μιας και η πρόσβαση της Ελλάδας στις διεθνείς αγορές είχε πλέον διακοπεί. Και φυσικά οι ‘εταίροι’ μας δεν ήταν διατεθειμένοι ούτε το χρέος να μειώσουν, ούτε γενναιόδωρη στήριξη να παράσχουν. Αφού λοιπόν η Ελλάδα είχε αποφασίσει να παραμείνει στο ευρώ και δεδομένου ότι μια ελληνική στάση πληρωμών στο χρέος θα έθετε την ευρωζώνη σε κίνδυνο, η μόνη επιλογή ήταν η βίαιη δημοσιονομική προσαρμογή. Ατυχώς όμως το ΔΝΤ υπεκτίμησε τις μακροοικονομικές επιπτώσεις κι έτσι έπεσε έξω στο θέμα της ύφεσης και της ανεργίας που η προσαρμογή θα δημιουργούσε. Αν δεν βιάζονταν όλοι τόσο το 2010 κι αν γινόταν αναδιάρθρωση του χρέους, το ΔΝΤ θα τα πετύχαινε όλα καλύτερα.
Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι το αρχικό Μνημόνιο ήταν τραγικό ως σύλληψη, εκτέλεση και αποτελέσματα. Πρόκειται για ένα από τα χειρότερα προγράμματα οικονομικής πολιτικής στην ιστορία, ακόμη και για το ΔΝΤ που ειδικεύεται σε αποτυχημένα προγράμματα. Χαμογελάει κανείς όταν διαβάζει τις δηλώσεις διαφόρων στην Ελλάδα, για να μην αναφέρουμε τις κωμικές αντιδράσεις του ελληνικού πολιτικού συστήματος, όπου όλοι (μα όλοι!) δικαιώθηκαν. Εκείνες τις μέρες του 2010 οι σοβαροί επικριτές της Τρόικα μπορούσαν να μετρηθούν στα δάχτυλα του ενός χεριού, ενώ ο κλάδος των οικονομολόγων διέπρεπε δια της σιγής του, όταν δε στήριζε ανοιχτά το ‘ευεργετικό’ Μνημόνιο. Η σημερινή συζήτηση είναι όμως παραπλανητική και επιδιώκει, αφ' ενός, να απαλλάξει το ΔΝΤ από τις ευθύνες του και, αφ' ετέρου, να ασκήσει πίεση στην ΕΕ για να δεχτεί ουσιαστική μείωση του δημόσιου χρέους που πνίγει την Ελλάδα.
Η πικρή αλήθεια είναι ότι η Ελλάδα είχε μπροστά της δύο επιλογές την άνοιξη του 2010. Η μία ήταν η ‘εσωτερική υποτίμηση’, η οποία θα οδηγούσε με μαθηματική ακρίβεια στη συντριβή της εγχώριας οικονομίας δεδομένου ότι η δημοσιονομική συρρίκνωση ήταν τεράστια, το χρέος ήταν καταφανώς μη βιώσιμο, και δεν θα υπήρχε εξωτερική υποτίμηση που θα μεταβίβαζε την πίεση στο εξωτερικό. Η άλλη ήταν η παύση πληρωμών και η ριζική αναδιάρθρωση του χρέους με παράλληλη έξοδο από το ευρώ που φυσικά θα έφερνε εξωτερική υποτίμηση. Η ελληνική οικονομία θα δεχόταν βραχυπρόθεσμο πλήγμα, αλλά θα είχε τη δυνατότητα γρήγορης επιστροφής στην ανάπτυξη που θα περιόριζε την ανεργία και θα στήριζε τα λαϊκά στρώματα. Παράλληλα θα άνοιγε ο δρόμος για πραγματικά βαθιές μεταρρυθμίσεις που θα μπορούσαν να απαλλάξουν τη χώρα από τον εσμό των τρωκτικών που την έχουν καταστρέψει.
Μέσα στον πυρετό του 2010 δεν υπήρξε ούτε καν σοβαρή συζήτηση της δεύτερης προοπτικής. Από τη μια, η δειλία και το ένστικτο αυτοσυντήρησης της διεφθαρμένης ελληνικής ελίτ, από την άλλη, ο ψυχρός κυνισμός των ευρωπαίων ‘εταίρων’ που ενδιαφέρονταν πάνω απ’ όλα να προστατεύσουν το ευρώ και τις τράπεζές τους, η χώρα σύρθηκε στην ‘εσωτερική υποτίμηση’ και την καταστροφή. Αν το ΔΝΤ είχε ίχνος ευσυνειδησίας και δεν ενδιαφερόταν απλώς να καλύψει τα νώτα του, θα όφειλε να πει ευθέως ακόμη και σήμερα ότι ένας από τους κύριους λόγους της αποτυχίας του προγράμματος του 2010 και της συνακόλουθης συντριβής της εγχώριας οικονομίας ήταν η ανυπαρξία υποτίμησης. Αν η Ελλάδα δεν ανήκε στην ΟΝΕ, το ΔΝΤ θα είχε επιβάλλει υποτίμηση αμέσως και παράλληλα με τη δημοσιονομική σταθεροποίηση.
Όλα αυτά ανήκουν όμως στο παρελθόν. Το ερώτημα είναι τώρα τι γίνεται; Η απάντηση είναι δυστυχώς σκληρή, ότι κι αν λένε οι προπαγανδιστές της κυβέρνησης, ή οι όψιμοι ανανήψαντες του ΔΝΤ. Η Ελλάδα είναι πιασμένη στα σαγόνια του καρχαρία, όπου την έβαλε το ΔΝΤ και η υπόλοιπη Τρόικα, κι εκεί θα μείνει. Το πρόγραμμα λιτότητας, ιδιωτικοποιήσεων και απορρύθμισης των αγορών δεν πρόκειται να αλλάξει με πρωτοβουλία της Τρόικα. Ούτε και πρόκειται να υπάρξει γενναία αναδιάρθρωση του χρέους από πλευράς ΕΕ, ότι κι αν λέει το ΔΝΤ, χωρίς η Ελλάδα να δώσει βαριά ανταλλάγματα που θα αγγίζουν την ίδια την εθνική κυριαρχία. Αν θέλει καλύτερο μέλλον με δικούς της όρους, η χώρα θα πρέπει να λάβει γενναίες αποφάσεις για την αποτελεσματική μείωση του χρέους της και να τις επιβάλλει μονομερώς. Κατόπι θα πρέπει να αποφασίσει τι θα κάνει με τη θέση της στην ΟΝΕ και την ΕΕ. Πλησιάζει και πάλι η ώρα των αποφάσεων.
