Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης ή Μέσα Μαζικού Ελέγχου;
 |
Σκίτσο: tsimpimaties.blogspot.com |
Η απελευθέρωση της τηλεοπτικής αγοράς και η δημιουργία της ιδιωτικής τηλεόρασης στα τέλη της δεκαετίας του 1980 χαιρετίστηκε από την κοινωνική και οικονομική ελίτ της χώρας, τους υποψήφιους επενδυτές και τους μελλοντικούς καναλάρχες ως η διαδικασία που θα έφερνε επιτέλους την «άνοιξη στην ενημέρωση» και θα συνέβαλε στον «πληρέστερο εκδημοκρατισμό», αφού, σύμφωνα με τα νεοφιλελεύθερα ιδεολογήματα της εποχής, που είχαν συνεπάρει τους εκφραστές των συμφερόντων της αστικής τάξης, δημόσια τηλεόραση σήμαινε έλλειμμα ενημέρωσης και το έλλειμμα ενημέρωσης, έλλειμμα δημοκρατίας. Αρκούσε, δηλαδή, μια απλή αλλαγή στο ιδιοκτησιακό καθεστώς των ραδιοτηλεοπτικών συχνοτήτων για να γνωρίσει τούτη η νοτιοανατολική εσχατιά της Βαλκανικής Χερσονήσου τη δική της «άνοιξη της Πράγας», μια «τηλεοπτική άνοιξη στην ενημέρωση» ελληνικού τύπου…
Και όμως, παρά τις περί αντιθέτου διακηρύξεις και διαβεβαιώσεις των εμπλεκομένων στον έλεγχο και τη διακίνηση του «ενημερωτικού προϊόντος», δυο δεκαετίες περίπου μετά από αυτή την ελληνικού τύπου «τηλεοπτική άνοιξη στην ενημέρωση» το τοπίο εξακολουθεί να θυμίζει περισσότερο παγωμένη τούνδρα του αρκτικού κύκλου παρά ανθισμένα λιβάδια της Τοσκάνης.
Διότι μπορεί όλο αυτό το χρονικό διάστημα, από τα τέλη της δεκαετίας του 1980 μέχρι σήμερα, οι πολίτες αυτής της χώρας που είχαν την ατυχία να εμπιστευτούν τα ηλεκτρονικά κυρίως Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης (ΜΜΕ) για την ενημέρωσή τους (1), να «εμβάθυναν» σε έννοιες όπως το πάνελ, το ντιμπέιτ, η απευθείας σύνδεση, το κεντρικό δελτίο, τα τηλεοπτικά παράθυρα ή να εθίστηκαν στη «δημοσιογραφία της κλειδαρότρυπας» και το «ρεπορτάζ της κρεβατοκάμαρας», παρέμειναν, όμως, στην καλύτερη περίπτωση πλημμελώς ενημερωμένοι και στη χειρότερη τα θύματα μιας μεθοδευμένης εκστρατείας παραπληροφόρησης.
Πιο συγκεκριμένα, ο τρόπος λειτουργίας των ΜΜΕ, οι σχέσεις τους με μεγάλες πολυεθνικές εταιρείες και οι πηγές χρηματοδότησής τους αποτέλεσαν από πολύ νωρίς αντικείμενο αυστηρής κριτικής από ανεξάρτητους διανοούμενους και ειδικούς επιστήμονες οι οποίοι αμφισβητούσαν τη δυνατότητά τους να παραμείνουν αδέσμευτα και ανεξάρτητα (2).
Σύμφωνα με αυτή την κριτική όλα τα ΜΜΕ - το ραδιόφωνο, ο τύπος, η τηλεόραση - στηρίζουν την οικονομική βιωσιμότητά τους στις μεγάλες διαφημιστικές εταιρείες που με τη σειρά τους υποστηρίζονται από τεράστιες πολυεθνικές επιχειρήσεις παραγωγής καταναλωτικών προϊόντων. Όλα τα συνιστάμενα μέρη αυτού του οικονομικού συμπλέγματος δεν προωθούν μόνο την πώληση εμπορευμάτων, αλλά αποτελούν και έναν αποτελεσματικότατο μηχανισμό μαζικής προπαγάνδας, κατάλληλο για τη διάδοση της απαιτούμενης ιδεολογίας και ψυχολογίας και άρα την αναπαραγωγή του υφιστάμενου συστήματος εκμετάλλευσης.
Η διαδικασία είναι εξαιρετικά απλή: Οι άνεργοι, οι νέοι, οι γυναίκες, τα λαϊκά στρώματα εν γένει, φορτωμένα με πολυάριθμες συγκρούσεις, διαψεύσεις και απογοητεύσεις είναι ιδιαίτερα ευάλωτα σε κάθε μορφής ψυχολογική χειραγώγηση, κατάσταση που γνωρίζουν και είναι πρόθυμοι να εκμεταλλευτούν εκείνοι που ελέγχουν τα ΜΜΕ.
Τα διαφημιστικά πακέτα που γεμίζουν τα κενά μεταξύ των ενημερωτικών και των ψυχαγωγικών εκπομπών των ηλεκτρονικών κυρίως ΜΜΕ δεν πουλούν μόνο life style (πρότυπα ζωής) αλλά και ένα ευλογοφανές κίνητρο αγορών - ότι, δηλαδή, οι άνθρωποι που ζουν με ένα συγκεκριμένο τρόπο ζωής (τον καταναλωτικό) είναι οι πιο ευτυχισμένοι και οι πιο επιτυχημένοι στη γη! Το παράδειγμα της στροφής του παραδοσιακά συντηρητικού ελληνικού νοικοκυριού προς την άλογη κατανάλωση την προηγούμενη δεκαπενταετία είναι άκρως διαφωτιστικό.
Στην κυρίαρχη αφήγηση των ΜΜΕ το «Ελληνικό Όνειρο» της περιόδου 1996-2009, πριν μετατραπεί σε εφιάλτη για εκατομμύρια υπερχρεωμένα νοικοκυριά, ανήκε αποκλειστικά σε εκείνους που μπορούσαν να καταναλώσουν αφειδώς: πολυτελή σπίτια, ακριβά αυτοκίνητα, κομψά ρούχα, ονειρώδεις διακοπές… Όσοι αδυνατούσαν να ακολουθήσουν τούτο το όργιο καταναλωτικών αγορών αναρωτιόνταν τι συνέβαινε με τους ίδιους και στερούνταν κάτι το τόσο μεγαλειώδες! Μέμφονταν τους εαυτούς τους και βίωναν ένα τραυματικό αίσθημα προσωπικής ήττας.
Ένα αίσθημα προσωπικής ήττας και κατωτερότητας που επιτεινόταν τεχνηέντως κάθε χρονική στιγμή και με κάθε ευκαιρία από τα συνιστάμενα μέρη του οικονομικού συμπλέγματος που περιγράψαμε πιο πάνω και για δυο επιπλέον λόγους:
- (α) διότι η εξώθηση των ανθρώπων -στην προσπάθειά τους να ξεπεράσουν τις αγωνίες και το αίσθημα αποτυχίας τους- σε υπέρογκες καταναλωτικές δαπάνες είναι εξαιρετικά επωφελής για κάθε λογής κερδοσκόπο επιχειρηματία αλλά και για το υφιστάμενο σύστημα εκμετάλλευσης που έχει αναγορεύσει την καταναλωτική δαπάνη σε κατ’ εξοχήν μοχλό της ανάπτυξης και
- (β) διότι όταν τα κατώτερα κοινωνικά στρώματα εθιστούν στην αποδοχή και τελικά στην πλήρη υιοθέτηση των κελευσμάτων των ανώδυνων καταναλωτικών διαφημίσεων, τότε είναι ευκολότερο να υπακούσουν και να υποταχθούν και σε μηνύματα πολιτικού και ιδεολογικού χαρακτήρα.
Με αυτό τον τρόπο εκείνοι που ελέγχουν τα ΜΜΕ αποκτούν τρομακτική ισχύ να επιβάλλουν ιδεολογίες και πολιτικές που διαιωνίζουν το status quo σύμφωνα με τα συμφέροντα της κοινωνικής και οικονομικής ελίτ. Πρόκειται για έναν καλοστημένο μηχανισμό προβολής συγκεκριμένου αξιακού συστήματος που αποσκοπεί εν τέλει στην εξυπηρέτηση των συμφερόντων του μεγάλου κεφαλαίου. Πρόκειται για τον πιο ανώδυνο αλλά και τον πιο απάνθρωπο μηχανισμό χειραγώγησης των ανθρώπων.
Ο Δεκέμβριος του 2010 και τα ελληνικά ΜΜΕ
 |
Αθήνα, 6η Δεκεμβρίου 2010 |
Η διαπίστωση ότι τα ΜΜΕ τούτου του τόπου, ιδιαίτερα τα ηλεκτρονικά, δεν μπορούν να περηφανευτούν ούτε για την έγκυρη ούτε για την αντικειμενική ενημέρωσή τους δεν είναι μήτε σημερινή μήτε πρωτότυπη. Αποκτά, όμως, ξεχωριστή σπουδαιότητα στην παρούσα συγκυρία, αφού, όπως μπορεί να γίνει εύκολα αντιληπτό, καλούνται να διαχειριστούν με τις λιγότερες δυνατόν αναταράξεις την «ελληνική κρίση».
Δεν είναι συμπτωματικό, άλλωστε, ότι τα προβεβλημένα και καλύτερα αμειβόμενα στελέχη τους επιχειρούν, ασκώντας σχεδόν καθημερινά ένα είδος «ιδεολογικής τρομοκρατίας», να δημιουργήσουν αισθήματα συν-ενοχής για τη δημοσιονομική κατάρρευση της χώρας, να ανυψώσουν το πατριωτικό φρόνημα των πολιτών για την επίτευξη μιας νέας «εθνικής εποποιίας» και να κατασυκοφαντήσουν οποιαδήποτε κοινωνική ομάδα διεκδικεί τα αυτονόητα (3) ή αντιμάχεται την κρατική αυθαιρεσία και τον αυταρχισμό.
Και όταν η ιδεολογική πειθάρχηση που προωθείται μέσω ΜΜΕ δε φέρνει τα επιθυμητά αποτελέσματα, διότι ομάδες του πληθυσμού επιλέγουν να διαμαρτυρηθούν δυναμικά, τότε ένα πέπλο ένοχης σιωπής, μια «διακαναλική ομερτά», καλύπτει τις πράξεις βίας και αυθαιρεσίας των κρατικών κατασταλτικών μηχανισμών.
Προκαλεί, το λιγότερο, θλίψη ο τρόπος με τον οποίο η πλειοψηφία των ΜΜΕ (εκτός ελάχιστων εξαιρέσεων) (4) κάλυψε τις κινητοποιήσεις των εργαζομένων, των μαθητών, των φοιτητών, των εργαζομένων στα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς, των απλών ανθρώπων που ξεπερνώντας το εντέχνως καλλιεργημένο κλίμα γενικής απάθειας πλημμύρισαν κατά δεκάδες χιλιάδες τους δρόμους της Αθήνας και των άλλων πόλεων το Δεκέμβριο που μας πέρασε.
Διότι πώς αλλιώς μπορεί να ερμηνευτεί η αδιαφορία τους στις ανακοινώσεις του Ιατρικού Συλλόγου Αθηνών (ΙΣΑ) και της Ομοσπονδίας Ενώσεων Νοσοκομειακών Γιατρών Ελλάδας (ΟΕΝΓΕ) που μιλούσαν για διαδηλωτές που παρουσίασαν αναπνευστικά, δερματολογικά και οφθαλμολογικά προβλήματα από τη γενικευμένη χρήση δακρυγόνων και χημικών, για διαδηλωτές με βαριές κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις από χτυπήματα με γκλομπ ή μικρούς πυροσβεστήρες, για διαδηλωτές με θλαστικά τραύματα στο κεφάλι, κακώσεις και κατάγματα στα άκρα, στις πορείες της 6ης Δεκεμβρίου 2010 στην Αθήνα (5);
Πώς αλλιώς μπορεί να ερμηνευτεί η «εκκωφαντική σιωπή» τους απέναντι στη νέα έκρηξη της αστυνομικής βίας που επέστρεψε δριμύτερη στους δρόμους των πόλεων; Ποιος κώδικας δημοσιογραφικής δεοντολογίας επιτάσσει την απόκρυψη πληροφοριών όπως ότι από την ημέρα της επετείου του Πολυτεχνείου έως και τη 15η Δεκεμβρίου (ημέρα της 24ωρης πανελλαδικής-πανεργατικής απεργίας) περίπου 200 άτομα επισκέφτηκαν διάφορα νοσοκομεία της Αθήνας, αψευδείς μάρτυρες των κινδύνων που αντιμετωπίζει πλέον οποιοσδήποτε πολίτης αυτής της χώρας επιλέγει να συμμετέχει σε διαδηλώσεις;
Πώς αλλιώς μπορεί να ερμηνευτεί η έλλειψη διάθεσης διερεύνησης καταγγελιών πολιτών σε διάφορα θεσμικά όργανα (λ.χ. στο Συνήγορο του Πολίτη) για παράνομες προσαγωγές, ξυλοδαρμούς διαδηλωτών, αλόγιστη χρήση καρκινογόνων χημικών, αναίτιες συλλήψεις από αστυνομικούς με πολιτικά κατά τη διάρκεια μεγάλων διαδηλώσεων στις πόλεις της χώρας;
Πώς μπορεί, τέλος, να ερμηνευτεί το γεγονός της εστίασης, σχεδόν του συνόλου των ηλεκτρονικών ΜΜΕ της χώρας στο «επεισόδιο Χατζηδάκη» την επομένη της ογκώδους 24ωρης πανελλαδικής-πανεργατικής απεργίας της 15ης Δεκεμβρίου, την ώρα που τα διεθνή ΜΜΕ (λ.χ. BBC, International Herald Tribune) αφιέρωναν άρθρα τους στο ενδεχόμενο κοινωνικής αναταραχής στην Ελλάδα;
Η περίπτωση της Κερατέας
 |
Ο πρώην δήμαρχος Κερατέας στο οδόστρωμα της Λ. Λαυρίου |
Οι συγκρούσεις των κατοίκων της Κερατέας με τις κρατικές δυνάμεις καταστολής, εδώ και ένα μήνα (6), έρχονται για να φωτίσουν ορισμένες ακόμα πλευρές του θολού τοπίου της ενημέρωσης στην Ελλάδα του 2011.
Πέρα από τις βάσιμες αιτιάσεις των κατοίκων και των φορέων της περιοχής ότι αντί για Χώρο Υγειονομικής Ταφής Υπολειμμάτων (ΧΥΤΥ) κατασκευάζεται Χώρος Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων (ΧΥΤΑ), ότι η περιοχή του Οβριοκάστρου είναι κηρυγμένος αρχαιολογικός χώρος, ότι μεθοδεύεται η έναρξη ενός δημόσιου έργου δίχως την προηγούμενη (και απαιτούμενη) απαλλοτρίωση ιδιωτικών εκτάσεων, ότι τούτη η μεθόδευση επιχειρείται με τη συνδρομή επίλεκτων μονάδων κρατικής καταστολής, που λειτουργούν ως στρατός κατοχής και στοχεύουν στην τρομοκράτηση των κατοίκων, και συνεπικουρείται από τη γνώριμη πλέον «σιωπή» της πλειοψηφίας των ελληνικών ΜΜΕ, οφείλουμε να σταθούμε με ιδιαίτερη προσοχή σε δυο ακόμα σημεία.
Το ζήτημα των απορριμμάτων, των αποβλήτων και της διαχείρισής τους αποτελεί θεμελιώδες κοινωνικό πρόβλημα, παράγωγο του σύγχρονου καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής και μάλιστα των 100 τελευταίων χρόνων της ανάπτυξής του.
Η ολοένα και μεγαλύτερη παραγωγή απορριμμάτων είναι άμεσα συνυφασμένη με την ολοένα και μεγαλύτερη παραγωγή και κατανάλωση προϊόντων που δεν προορίζονται για την κάλυψη κοινωνικών αναγκών, αλλά για τη μεγιστοποίηση του κέρδους των μεγάλων επιχειρήσεων και μέσω του κέρδους την υπερσυσσώρευση κεφαλαίου. Μια λειτουργία του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής που παρουσιάζεται συστηματικά και προβάλλεται μεθοδικά από τους υποστηρικτές του υφιστάμενου συστήματος εκμετάλλευσης με απώτερο στόχο την πλήρη αποξένωση του κοινού πολίτη από το φυσικό περιβάλλον και την εξαναγκαστική μετατροπή του σε εύκολο θύμα της απληστίας του κεφαλαίου.
Δε χρειάζονται εξειδικευμένες επιστημονικές γνώσεις για να αντιληφθεί ο οποιοσδήποτε ότι ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής, η συγκρότηση σύγχρονων μητροπόλεων εκατομμυρίων κατοίκων και η διάχυση της καταναλωτικής κουλτούρας της κοινωνικής και οικονομικής ελίτ στα κατώτερα κοινωνικά στρώματα συνεπάγονται την καθημερινή παραγωγή χιλιάδων τόνων απορριμμάτων. Ποσότητα που είναι πρακτικά αδύνατον να διαχειριστεί το υφιστάμενο σύστημα εκμετάλλευσης, εάν μάλιστα λάβουμε υπόψη ότι οι σύγχρονες μητροπόλεις αναπτύσσονται πληθυσμιακά και επεκτείνονται πολεοδομικά προς τη γειτονική τους ύπαιθρο με ιλιγγιώδεις ρυθμούς.
Και σε αυτό ακριβώς το σημείο είναι που οι χώροι διαχείρισης των απορριμμάτων, η κατασκευή μεγάλων έργων, η εναπόθεση γενικά οχληρών δραστηριοτήτων του μητροπολιτικού κέντρου προς την πλησιέστερη ύπαιθρο, χωροθετούνται με αυστηρά ταξικά και φυλετικά κριτήρια.
Τα τελευταία 40 χρόνια η κοινωνική και οικονομική ελίτ της χώρας απηχώντας ιδεολογικές προκαταλήψεις που πρέπει να αναζητηθούν στα πρώτα χρόνια του ανεξάρτητου Βασιλείου της Ελλάδος αντιμετωπίζει την ύπαιθρο της Αθήνας (το σύνολο, δηλαδή, του νομού Αττικής) ως «ζωτικό χώρο που πρέπει να κυριευτεί και να εκπολιτιστεί» εφαρμόζοντας μια διαδικασία που ο Michael Hechter χαρακτηρίζει εύστοχα ως «εσωτερικό αποικισμό» (7). Οι κάτοικοι της γειτονικής στην Αθήνα υπαίθρου (Αρβανίτες στη συντριπτική τους πλειοψηφία), κυρίως οι γυναίκες και τα παιδιά αλλά και οι σύζυγοί τους, με την ευδιάκριτη, διαφορετική γλωσσική καταγωγή, αποτελούσαν μια «εσωτερική ανορθογραφία» η οποία έχρηζε διευθέτησης από το κράτος.
Η χωροθέτηση, λοιπόν, ΧΥΤΥ στην περιοχή της Κερατέας έρχεται να προσθέσει έναν ακόμη κρίκο στην αυστηρά ταξική και φυλετική πολιτική του υφιστάμενου συστήματος εκμετάλλευσης απέναντι στην «άλλη», «άγρια» και «πρωτόγονη» ύπαιθρο της Αττικής που ξεκίνησε με την εγκατάσταση ρυπογόνων βιομηχανιών στο Θριάσιο τη δεκαετία του 1970, την κατασκευή ενός γιγαντιαίου αεροδρομίου στη βορειοανατολική γωνία της κοιλάδας των Μεσογείων τη δεκαετία του 1990, τη δημιουργία ενός φαραωνικής σύλληψης συνόλου αυτοκινητοδρόμων στην καρδιά των Μεσογείων στα μέσα της δεκαετίας του 1990, τη χωροθέτηση ΧΥΤΥ στο Γραμματικό στα μέσα της δεκαετίας του 2000, την ιδιωτικοποίηση της παραλίας των Καλυβίων στα μέσα της δεκαετίας του 2000 και πλήθος άλλων μικρότερων ή μεγαλύτερων αστικών παρεμβάσεων στην περιοχή.
Μια ταξική πολιτική που γίνεται απροκάλυπτη όταν κανείς επιχειρήσει να ερμηνεύσει τη στάση της κρατικής εξουσίας απέναντι στις διαμαρτυρίες των κατοίκων ή να ανασκευάσει το κυρίαρχο επιχείρημα των ηλεκτρονικών κυρίως ΜΜΕ που κάνει λόγο για αντιδράσεις που οφείλονται σε «τοπικές ιδιοτροπίες».
Τη 16η Δεκεμβρίου του 2010, την επομένη της ογκώδους 24ωρης πανελλαδικής-πανεργατικής απεργίας, γνωστός τηλεαστέρας του MEGA Channel χαρακτήρισε, με οργή που μάλιστα περίσσευε, τους δράστες της επίθεσης εναντίον του βουλευτή της Νέας Δημοκρατίας Κωστή Χατζηδάκη ως ανθρώπους που βρίσκονται «εκτός πολιτισμού». Θα συμφωνήσουμε μαζί του εκφράζοντας και μια απορία: Πώς μπορεί να χαρακτηριστεί ο ένστολος (ή οι ένστολοι) που χτυπά ανηλεώς γυναίκες, παιδιά και ηλικιωμένους οι οποίοι διαμαρτύρονται για την εγκατάσταση ΧΥΤΥ έξω από την αυλή των σπιτιών τους και πλάι στα χωράφια τους; Πού ανήκει; «Εντός» ή «εκτός» πολιτισμού ο δικαστικός λειτουργός που έδωσε εντολή να χτυπηθεί ανηλεώς ο εκλεγμένος δήμαρχος μιας πόλης που αντιστέκεται διότι ούτε ρωτήθηκε ούτε φαίνεται ότι θα ρωτηθεί για το μέλλον της;
Θα είχε μεγάλο ενδιαφέρον να μπορούσε να μας απαντήσει…
Υποσημειώσεις:
1. Με τον όρο «ηλεκτρονικά ΜΜΕ» ο συντάκτης του παρόντος άρθρου αναφέρεται στους τηλεοπτικούς σταθμούς πανελλαδικής εμβέλειας.
2. Βλ. ενδεικτικά, Νόαμ Τσόμσκυ (1989). Η βιομηχανία κατασκευής υπηκόων, μτφ. Νίκος Β. Αλεξίου. Αθήνα: Ελεύθερος Τύπος (1999).
Νόαμ Τσόμσκυ (1994). Η χειραγώγηση των μαζών: Συνεντεύξεις με τον Ντέιβιντ Μπαρσαμιάν, μτφ. Θεολ. Βουλγαρίδης. Αθήνα: Scripta (1997).
Έβελιν Ριντ (1980). Προβλήματα της πάλης για την απελευθέρωση της γυναίκας, μτφ. Μάνια Τσελέντη. Αθήνα: Πύλη.
3. Το δικαίωμα στην εργασία, την αξιοπρεπή αμοιβή, το συνδικαλισμό και τις παροχές κοινωνικής πρόνοιας περιλαμβάνεται στα εδάφια 1-4 του Άρθρου 23 της Οικουμενικής Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (10 Δεκεμβρίου 1948).
4. Βλ. ενδεικτικά, Ελευθεροτυπία, Τρίτη 7 Δεκεμβρίου 2010. Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, Κυριακή 12 Δεκεμβρίου 2010, σελ. 38-39.
5. Τα στατιστικά στοιχεία του παρόντος αντλήθηκαν από το άρθρο των Ν. Βασιλειάδου και Χρ. Ζέρβα στην Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία της 12ης Δεκεμβρίου 2010.
6. Οι συγκρούσεις ξεκίνησαν στις 4:00 π.μ. της 11ης Δεκεμβρίου και συνεχίζονταν μέχρι την ημέρα της σύνταξης του παρόντος (8 Ιανουαρίου 2011).
7. Βλ. Michael Hechter (1975). Internal Colonialism: the Celtic Fringe in British national development, 1536-1966. Λονδίνο: Routledge and Kegan Paul.
Διαβάστε περισσότερα: http://agrogreco.blogspot.com/2011/01/blog-post_09.html#ixzz1B56a10J6
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου