του Μιχάλη Βακαλούλη*
Η αποτυχία της πολιτικής και η έλλειψη προοπτικής στην Ευρώπη είναι πασίδηλες. Παντού όπου εφαρμόζονται, οι συνταγές λιτότητας προκαλούν θεαματική άνοδο της ανεργίας και της προσωρινής απασχόλησης. Η νεολαία μπαίνει ιδιαίτερα στο στόχαστρο της κρίσης. Η σχέση της με το μέλλον γίνεται αβέβαιη, η επαγγελματική της ένταξη επισφαλής, η κοινωνική της αναγνώριση ανύπαρκτη. Τα ποσοστά ανεργίας σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, κυρίως του Νότου, παίρνουν πλέον εφιαλτικές διαστάσεις. Η νεολαία χρησιμεύει ως μεταβλητή προσαρμογής σε ένα ανισόρροπο και ανορθολογικό σύστημα που την απαξιώνει και της αρνείται το δικαίωμα στην δημιουργία και την επιτυχία.
Η επιδείνωση της οικονομικής κρίσης οδηγεί ορισμένους σχολιαστές να μιλούν για «θυσιασμένη γενιά». Ο όρος είναι βέβαια ανακριβής. Υποδηλώνει όμως τη δεσπόζουσα τάση. Η νεολαία συρρικνώνεται σαν κοινωνική και παραγωγική δύναμη, γίνεται βορά των αδιεξόδων που επισωρεύουν οι περιοριστικές πολιτικές, ατενίζει με ανησυχία το συλλογικό της πεπρωμένο έχοντας την εδραιωμένη πεποίθηση ότι θα ζήσει χειρότερα και με λιγότερα κοινωνικά διακαιώματα από την προηγούμενη γενιά. Το ύστατο τίμημα που πληρώνει η νέα γενιά στον βωμό της κρίσης είναι η ρευστοποίηση των ηλικιακών της ορίων που δεν παύουν να επεκτείνονται, καθώς πολλαπλασιάζονται τα εμπόδια που συναντά στην πορεία για την οικονομική της ανεξαρτησία. Η αναγκαστική παραμονή στο «παιδικό δωμάτιο» αποτελεί για πολλούς νέους έναν αξεπέραστο ορίζοντα, μετατρέποντάς τους σε ετεροχρονισμένους ενήλικες.
Την ίδια στιγμή, πολλές εμπειρικές έρευνες δείχνουν ότι η ευρωπαϊκή νεολαία δεν είναι παροπλισμένη, αλλά αντιστέκεται ποικιλοτρόπως στη συστημική της απαξίωση. Οι νέοι διεκδικούν περισσότερη συμμετοχή στην επιχείρηση, στην εκπαίδευση, στην πολιτική. Αποβλέπουν στην κοινωνική τους χρησιμότητα και απαιτούν πραγματικά μέσα δράσης. Παρά την επιδείνωση της κατάστασης, προσπαθούν να διατηρήσουν, τουλάχιστον σε ατομική βάση, ένα αισιόδοξο βλέμμα σε έναν κόσμο χωρίς ορόσημα. Αναπτύσσουν τακτικές πρόσβασης στην απασχόληση με πνεύμα συνεργασίας, πειραματίζονται και αυτοσχεδιάσουν συνεχώς.
Βέβαια, η νεολαία δεν αποτελεί ένα ομοιογενές σύνολο, αλλά διαπερνιέται από κοινωνικές ανισότητες και διακρίσεις. Βρίσκεται όμως στο επίκεντρο της κοινωνικής πραγματικότητας, αντιμετωπίζοντας τους μετα-μοντέρνους μηχανισμούς ταξικής εκπειθάρχησης, και πρωτίστως, την προσωρινή απασχόληση. Η συλλογική της ταυτότητα είναι συνεπώς εν κινήσει, αντιφατική. Τα αντανακλαστικά της εξατομίκευσης και της αναδίπλωσης συνυπάρχουν με ξεσπάσματα αλληλεγγύης και γενναιοδωρίας, μερικές φορές στο ίδιο άτομο. Πολλοί νέοι δεσμεύονται να υπερασπιστούν ενεργά ένα σύνολο αξιών ισότητας και αξιοκρατίας στον επαγγελματικό τομέα ή στο δημόσιο χώρο. Αλλά οι καταστροφικές συνέπειες της κρίσης δεν οδηγούν αυτόματα στη πολιτική ριζοσπαστικοποίηση σαν απάντηση στη διαχειριστική λογική της θεσμικής πολιτικής. Μπορούν μάλιστα να αναζωπυρώσουν, κάτω από ορισμένες συνθήκες, φοβικές αντιδράσεις, ακόμη και ηττοπάθεια απέναντι στον αυταρχισμό των κυριάρχων πολιτικών και χρηματοπιστωτικών ελίτ.
Οι τελευταίες ταλανίζονται από μια παρατεταμένη κρίση ιδεολογικής απονομιμοποίησης. Το δόγμα της λιτότητας ούτε πείθει ούτε κινητοποιεί την κοινή γνώμη. Αντίθετα, εμφανίζεται οικονομικά αναποτελεσματικό, κοινωνικά άδικο, πολιτικά αντιδημοκρατικό. Αυτό είναι ίσως το ελπιδοφόρο μήνυμα των σύγχρονων νεολαιίστικων κινημάτων: η μεγαλύτερη έλλειψη ρεαλισμού είναι η αυταπάτη ότι τα πράγματα μπορούν να συνεχιστούν ως έχουν. Ακόμα και όταν αυτά τα κινήματα δεν καταφέρνουν να αλλάξουν τη δομή των πολιτικών ευκαιριών, όπως οι Αγανακτισμένοι, αποκαλύπτουν την αληθινή φύση των πολιτικών αδιεξόδων: στην προηγούμενη περίοδο υπήρχε φτώχεια αλλά και προοπτική, ενώ σήμερα η φτώχεια γεννιέται, ακριβώς, από την έλλειψη προοπτικής.
……………………………………………….
*Ο Μιχάλης Βακαλούλης είναι διδάκτορας φιλοσοφίας και καθηγητής στο Τμήμα Πολιτικών Επιστημών του Πανεπιστήμιου Paris VIII. Είναι επιστημονικός σύμβουλος της Fondation Gabriel Péri και του Ευρωπαϊκού δικτύου Transform ! Τελευταίο βιβλίο του, Précarisés, pas démotivés. Les jeunes, le travail, l’engagement, Editions de l’Atelier, 2013.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου