Η επισιτιστική κρίση, οι ανακατατάξεις στις αραβικές χώρες και τα μελλούμενα αν δεν...

Σε κάποιες περιπτώσεις οι συγκρούσεις για τα τρόφιμα θα μετατραπούν σε επανάσταση, αλλού θα τροφοδοτήσουν εμφυλίους, βία και φονταμενταλισμό
 

Tου Κώστα Ζαχαριάδη

Πολλές αραβικές οικονομίες υποφέρουν από υψηλές τιμές τροφίμων, γεγονός που οδηγεί τους κατοίκους σε απόγνωση και εξέγερση. Η σπίθα που ανάβει τη φωτιά, πέρα από την ανελευθερία των αυταρχικών καθεστώτων, σχετίζεται και με τη φτώχεια που προκαλεί η άθλια κατάσταση της οικονομίας τους. Η κυβέρνηση του Λιβάνου μείωσε τις τιμές των τροφίμων κατά 5%, μια ημέρα μετά την αναχώρηση του Μπεν Αλί από την Τύνιδα, κίνηση ενδεικτική του φόβου για τις αλυσιδωτές αντιδράσεις που ενδέχεται να προκαλέσουν τα γεγονότα των τελευταίων ημερών σε πολλές χώρες του αραβικού κόσμου με κορύφωση τα γεγονότα της Αιγύπτου. Οι τιμές ζάχαρης και κρέατος βρίσκονται στα υψηλότερα επίπεδα που έχουν καταγραφεί. Το 2010 η τιμή του σιταριού αυξήθηκε κατά 47%, το καλαμποκιού κατά 50% και της σόγιας κατά 34%.

Ο ΟΗΕ προβλέπει εντός του 2011 επισιτιστική κρίση, που θα δημιουργήσει χειρότερες συνθήκες για  ένα δισεκατομμύριο ανθρώπους. Πολλές χώρες, ανάμεσά τους κάποιες η σημασία των οποίων είναι κρίσιμη για την περιφερειακή και την παγκόσμια σταθερότητα, έγιναν μάρτυρες αναταραχών, ακόμη και εξεγέρσεων για τα τρόφιμα το 2008. Σήμερα, 820 εκατομμύρια άνθρωποι στις αναπτυσσόμενες χώρες υποσιτίζονται, από τους οποίους πάνω από το 60% ζουν στην υποσαχάρια Αφρική και την Νότια Ασία.

Κάποιες από τις αιτίες της κρίσης

1.    Η αύξηση της κατανάλωσης τροφίμων και η αλλαγή του καταναλωτικού προτύπου στις ραγδαίως αναπτυσσόμενες Κίνα και Ινδία. Η εξέλιξη αυτή οφείλεται στη παγκοσμιοποίηση των διατροφικών προτύπων που προσανατολίζονται  προς τις διατροφικές συνήθειες και το διαιτολόγιο που ακολουθεί ο δυτικός κόσμος . Η κατανάλωση κρέατος έχει αυξηθεί κατά 20% στην Ινδία, 140% στην Κίνα και 70% στη Βραζιλία.

2.    Η αύξηση της ζήτησης για βιοκαύσιμα τα οποία παρασκευάζονται κυρίως από σιτηρά. Για την αύξηση στις τιμές των τροφίμων ευθύνεται και η αλματώδης άνοδος της τιμής του πετρελαίου σε βάθος χρόνου. Η αύξηση επηρεάζει με δύο τρόπους τις τιμές των αγροτικών προϊόντων. Αρχικά ως βασική εισροή της γεωργικής δραστηριότητας, αλλά και γιατί έχει οδηγήσει σε αναζήτηση νέων ενεργειακών πηγών όπως είναι τα βιοκαύσιμα.

3.    Οι αλλαγές στις κλιματικές συνθήκες οι οποίες προκαλούνται από το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Λόγω της υπερθέρμανσης του πλανήτη, υπολογίζεται ότι μέχρι το 2020 το παγκόσμιο Ακαθάριστο Αγροτικό Προϊόν θα μειωθεί κατά 16%. Η ερημοποίηση, η αποδάσωση, η ρύπανση εδαφών, υδάτων και αέρα, δεν είναι κάτι που θα συμβεί αλλά συμβαίνει τώρα με  επιπτώσεις στην πραγματική οικονομία και στην διαβίωση των λαών.

4.    Η έλλειψη υδάτινων πόρων. Τα τεράστια προβλήματα άρδευσης τα οποία αντιμετωπίζουν πολλές χώρες ενισχύουν τα προβλήματα. Το πρόβλημα των υδάτων είναι άλλη μια επίπτωση της υπερκατανάλωσης πόρων και της επίδρασης της κλιματικής αλλαγής. Περίπου το ένα τρίτο της αρδευόμενης γης στον πλανήτη εξαρτάται από την άντληση υπόγειων υδάτων από υδραγωγεία, τα αποθέματα των οποίων εξαντλούνται με γοργούς ρυθμούς.

5.    Η αύξηση παγκόσμιου πληθυσμού η οποία ωστόσο ασκεί μια πίεση η οποία δεν είναι καθοριστική. Σύμφωνα με επιστημονικές μετρήσεις, με την υπάρχουσα τεχνολογία και επιστημονική γνώση αν υπήρχε «δίκαιη κατανομή» τροφίμων θα επαρκούσαν για να τραφούν ικανοποιητικά 8,5 με 9 δισεκατομμύρια άνθρωποι.

6.    Η αστικοποίηση. Ένα μεγάλο κομμάτι του πληθυσμού ζει σε αυτές τις χώρες σε μια οικονομία όπου όλες ή οι περισσότερες συναλλαγές γίνονται αποκλειστικά με μετρητά, χωρίς την ύπαρξη κανενός είδους πλαστικού χρήματος. Η συντριπτική πλειοψηφία κατοικεί σε αστικά κέντρα. Οι άνθρωποι αυτοί αγοράζουν την τροφή τους, δεν την παράγουν οι ίδιοι, γεγονός που τους καθιστά εξαιρετικά ευάλωτους,. Όταν οι τιμές των τροφίμων εκτοξεύονται, οι άνθρωποι αυτοί συνειδητοποιούν πως απλούστατα δεν έχουν τα χρήματα για να καλύψουν τις διατροφικές  τους ανάγκες. Στον πλούσιο βορρά η διατροφή απορροφά 10%-20% του εισοδήματος των νοικοκυριών, στις πιο φτωχές χώρες μπορεί να απαιτεί μέχρι και το 90%.

7.    Ένταξη τροφίμων στην χρηματοπιστωτική σφαίρα. οι τιμές των τροφίμων και του πετρελαίου εμφάνιζαν πτωτικές τάσεις ως αποτέλεσμα της εξάπλωσης της χρηματοπιστωτικής κρίσης των ΗΠΑ σε όλο τον κόσμο από τον Σεπτέμβριο του 2008. Ο αυξανόμενος ρόλος που καταλαμβάνουν οι πολυεθνικές εταιρείες έχουν δημιουργήσει ένα ιδιότυπο σχήμα παγκόσμιου ολιγοπωλιακού καπιταλισμού. Σε αυτό τον κλάδο έχουν ανακαλύψει οι χρηματοπιστωτικοί κύκλοι ένα νέο προσοδοφόρο πεδίο δράσης ειδικότερα σε περιόδους έντονης αστάθειας των χρηματιστηρίων.

8.    Ο περιορισμός της βιοποικιλότητας και η αντικατάσταση πολλών αυτοχθόνων ειδών και ποικιλιών από γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς, καθώς και ο έλεγχος των σπόρων από πολυεθνικές και όχι από τους κατά τόπους παραγωγούς.

Το πρόβλημα της διατροφικής ασφάλειας είναι πολιτικό

Μια τεράστια συζήτηση παραμένει ανοικτή και επί χρόνια σχετικά με τις επιδοτήσεις τους δασμούς και τον  προστατευτισμό. H βοήθεια για τον τομέα της γεωργίας στις αναπτυσσόμενες χώρες μειώθηκε κατά το ήμισυ μεταξύ 1990-2000, ο βιομηχανοποιημένος κόσμος συνέχισε τις γενναιόδωρες επιδοτήσεις προς τους δικούς του αγρότες. Η κατάσταση, λοιπόν, έχει ως εξής: αφήστε «τους» να βουλιάζουν ή να κολυμπήσουν στα νερά της ελεύθερης αγοράς, τη στιγμή που οι «δικοί μας άνθρωποι» θα λαμβάνουν ενίσχυση.

Οι λύσεις πρέπει να ληφθούν σε διεθνές επίπεδο βασισμένες στις αρχές και τις προτάσεις του κινήματος για το δίκαιο εμπόριο (fair trade), διεκδικώντας παράλληλα διεθνή ομοφωνία για τα βιοκαύσιμα.

Δεν υπάρχουν εύκολες προτάσεις εξόδου από την διατροφική κρίση. Η κρίση έχει οικονομικές, πολιτικές, κοινωνικές, περιβαλλοντικές πτυχές, είναι ένα ζήτημα που έχει βαθιές ιδεολογικές προεκτάσεις και διαμορφώνει μια παγκόσμια πραγματικότητα. Χρειάζονται συγκεκριμένες και εφαρμόσιμες πολιτικές.

•    Αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και  ανάπτυξη μεθόδων γεωργίας που δεν θα αυξάνουν τα αέρια του θερμοκηπίου αλλά θα τα δεσμεύουν.

•    Προστασία της βιοποικιλότητας και η μη χρησιμοποίηση γενετικά τροποποιημένων σπόρων που πέραν όλων των άλλων εμπορευματοποιούν την φύση.

•    Απόσυρση σε παγκόσμια κλίμακα των τοξικών χημικών που χρησιμοποιούνται στη γεωργία σε διάφορους τομείς.

•    Προστασία και  ενίσχυση της μικρής κλίμακας καλλιέργειας- της οικιακής καλλιέργειας- της τοπικής παραγωγής και κατανάλωσης τροφής με ενίσχυση του ρόλου των τοπικών κοινωνιών.

•    Ύπαρξη ελάχιστων εγγυημένων τιμών στις φτωχές χώρες παραγωγούς

•    Ύπαρξη ενός φόρου άνθρακα που θα ενισχύει ένα παγκόσμιο ταμείο κατά της κλιματικής αλλαγής και που θα φορολογεί τη μεταφορά προϊόντων που παράγονται σε εξευτελιστικές τιμές στον 3ο κόσμο και καταναλώνονται από τον πλούσιο βορρά, τροφοδοτώντας μεσάζοντες-αεριτζήδες και διαλύοντας την τοπική παραγωγή και στον ανεπτυγμένο κόσμο.

•    Ύπαρξη ενός αντίστοιχου φόρου απορριμμάτων. Ο ανεπτυγμένος κόσμος πέρα απ τα ότι πνίγεται στα σκουπίδια του και εξάγει σκουπίδια στους πιο φτωχούς αγοράζει καθαρά προϊόντα από τον τρίτο κόσμο καθαρά και φορτώνει τα σκουπίδια της διαδικασίας παταγώδης σ αυτούς που δεν πρόκειται πότε να καταναλώσουν το προϊόν.

Αν «παίξουμε» λίγο με τα μαθηματικά, θα δούμε ότι κάποιες σημαντικές βραχυπρόθεσμες διορθώσεις είναι εφικτές. Αν η κυβέρνηση των ΗΠΑ διέκοπτε τις επιδοτήσεις για τις καλλιέργειες αραβοσίτου και την μετέπειτα μετατροπή τους σε βιοκαύσιμα, το ένα τέταρτο περίπου της συνολικής καλλιεργήσιμης έκτασης της χώρας θα ήταν και πάλι διαθέσιμο για την παραγωγή τροφίμων. Αν οι άνθρωποι έτρωγαν λιγότερο κρέας, αν μεγαλύτερη έκταση της Αφρικανικής γης χρησιμοποιούταν για καλλιέργειες, και, τέλος, αν περισσότερα τρόφιμα καταναλώνονταν και λιγότερα κατέληγαν στα σκουπίδια.

Σε κάποιες περιπτώσεις οι συγκρούσεις για τα τρόφιμα θα μετατραπούν σε επανάσταση, αλλού θα τροφοδοτήσουν εμφυλίους, βία και φονταμενταλισμό. Σε κάποιες άλλες περιπτώσεις οι εξεγερθέντες θα μετατραπούν σε πρόσφυγες που θα στοιβάζονται στα σύνορα χωρών που δεν θα θέλουν να τους δεχτούν. Σε κάθε περίπτωση, η αναδιάρθρωση του προτύπου παραγωγής και κατανάλωσης στην κατεύθυνση μιας παγκόσμιας αναδιανομής πόρων, πρώτων υλών και τροφίμων, επικαιροποιείται όχι μόνο ως ένα «δίκαιο» αίτημα εν αναμονή της «γης της επαγγελίας», αλλά ως παγκόσμια πολιτική κατεύθυνση και συνθήκη. Αν παραβιαστεί, οι κρίσεις και οι πολιτικές, κοινωνικές, οικονομικές, περιβαλλοντικές επιπτώσεις θα βαθαίνουν και θα πυκνώνουν.

ΠΗΓΗ:Red Notebook