Μαρίας Καραμεσίνη
Η οικονομική κρίση στη χώρα μας επέφερε τεράστια επιδείνωση στις συνθήκες ζωής και εργασίας ανδρών και γυναικών, αν και ο τρόπος και η ένταση που τους/τις έπληξε διαφέρει. Άνισες επιπτώσεις παρατηρούνται και σε επί μέρους ομάδες ανδρών και γυναικών, ανάλογα με την ηλικία, την κοινωνική τάξη, την εθνικότητα κλπ. Η κρίση επέδρασε στις προγενέστερες ανισότητες φύλου – οξύνοντας ή αμβλύνοντας κάποιες πλευρές τους –μέσα σε ένα περιβάλλον γενικής υποχώρησης των κοινωνικών κατακτήσεων και αύξησης της ανασφάλειας και της φτώχειας.
Οι πατριαρχικές αντιλήψεις σε Ελλάδα και Ευρώπη
Αξίζει να θυμίσουμε ότι οι προγενέστερες ανισότητες εις βάρος των γυναικών στη χώρα μας ως προς τα ποσοστά απασχόλησης και ανεργίας ήταν από τις μεγαλύτερες στην Ε.Ε., ενώ η συμμετοχή των ανδρών στην οικιακή εργασία και φροντίδα ήταν εξαιρετικά περιορισμένη. Αυτοί οι δείκτες αποκάλυπταν ότι οι πατριαρχικές αντιλήψεις για την ανδρική υπεροχή στη δημόσια σφαίρα και την προνομιακή ενασχόληση των γυναικών με την οικιακή εργασία και φροντίδα – αν και σε υποχώρηση – διαπότιζαν σε μεγαλύτερο βαθμό στην Ελλάδα απ’ ότι στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες την κοινωνία, το θεσμικό οικοδόμημα του κοινωνικού κράτους (υπανάπτυξη δημόσιων υπηρεσιών φροντίδας για παιδιά και ηλικιωμένους, συνταξιοδοτικό σύστημα) και διαμόρφωναν τις απόψεις των εργοδοτών περί συγκριτικής απόδοσης των γυναικών –και ακόμα περισσότερο των γυναικών με παιδιά - έναντι των ανδρών στην αμειβόμενη εργασία. Πατριαρχικές αντιλήψεις που επηρέαζαν ακόμα και τις νεότερες γενιές, όπως αποτυπωνόταν στο πολύ υψηλότερο ποσοστό ανεργίας των νέων γυναικών σε σχέση με τους άνδρες (βλ. πίνακα).
Να θυμίσουμε επίσης, ότι πριν από την κρίση, ύστερα από δεκαετίες ανόδου του εκπαιδευτικού επιπέδου των γυναικών, που είχε καταλήξει στην εκπαιδευτική υπεροχή τους σε σχέση με τους άνδρες, η σχέση περίπου των μισών με την αμειβόμενη εργασία είχε γίνει σταθερή και αδιάλειπτη και μία στις τέσσερεις απασχολείτο στο δημόσιο τομέα, ενώ η διαρκής αύξηση της συμμετοχής των γυναικών στα μεσαία και ανώτερα επαγγέλματα και η ολοένα μεγαλύτερη συμβολή τους στην επιστημονική παραγωγή και την καλλιτεχνική δημιουργία αποτελούσε μία μακροχρόνια τάση χωρίς παλινδρομήσεις. Επειδή όμως οι γυναικείες κατακτήσεις στο χώρο της εκπαίδευσης και της αμειβόμενης εργασίας ήταν αναπόφευκτα άνισες, είχαν οξύνει τις ταξικές διαφοροποιήσεις του γυναικείου πληθυσμού. Η δε μαζική παρουσία των μεταναστριών στην ελληνική κοινωνία είχε ήδη προσθέσει στην ταξική διαφοροποίηση, τη διαφοροποίηση με βάση την εθνική προέλευση.
Μέχρι σήμερα, οι επιπτώσεις της κρίσης στην απασχόληση και την ανεργία είναι δυσμενέστερες για τους άνδρες (βλέπε πίνακα). Οι δραματικές απώλειες θέσεων εργασίας την τελευταία διετία, που οφείλονται κατά 82% στις κατασκευές, τη μεταποίηση και το εμπόριο (τομείς όπου υπερισχύουν οι άνδρες), μείωσαν την ανδρική απασχόληση κατά 8% και αύξησαν τον αριθμό των άνεργων ανδρών κατά 118%. Τα αντίστοιχα ποσοστά στις γυναίκες ήταν -1,4% και 54%.
Σε αντιστάθμισμα των μαζικών απολύσεων ανδρών και της μείωσης των οικογενειακών εισοδημάτων, περίπου 120.000 γυναίκες όλων των ηλικιών - 20 και άνω - μπήκαν στην αγορά εργασίας αναζητώντας δουλειά. Οι περισσότερες βρέθηκαν στην ανεργία μαζί με τις απολυμένες, εκτινάσσοντας το γυναικείο ποσοστό ανεργίας (17% τον Νοέμβριο 2010). Όμως, λόγω της μεγαλύτερης αύξησης της ανδρικής έναντι της γυναικείας ανεργίας, το γυναικείο ποσοστό είναι σήμερα 1,5 φορές μεγαλύτερο του ανδρικού, έναντι 2,6 πριν από την κρίση.
Στους μετανάστες το παραπάνω φαινόμενο ήταν πιο έντονο. Λόγω της τεράστιας κλίμακας των απολύσεων ανδρών – κυρίως στις κατασκευές και τη μικρή βιοτεχνία – το ανδρικό ποσοστό ανεργίας ανέβηκε από 3,9% τον Νοέμβριο του 2008 στο 14,4% τον Νοέμβριο του 2010 και εξισώθηκε με εκείνο των γυναικών μεταναστριών. Οι μετανάστριες αποτελούν πλέον το μοναδικό εισόδημα σε πολλά νοικοκυριά ξένων εργατών, αντιστρέφοντας πλήρως τους παραδοσιακούς ρόλους κουβαλητή-εξαρτώμενου εντός της οικογένειας. Το ίδιο έχει συμβεί και σε πολλά νοικοκυριά Ελλήνων, δεδομένης και της αθέατης πλευράς της κρίσης, που συνδέεται με τη δραματική συρρίκνωση του εισοδήματος των πιο προλεταριοποιημένων στρωμάτων των αυτοαπασχολούμενων (κυρίως ανδρών).
Παρόμοιες ήταν οι εξελίξεις σε όλες τις αναπτυγμένες χώρες, εφόσον η διεθνής κρίση (όπως και αυτές του 1974-1975, 1980-1982, 1990-93) έπληξε περισσότερο ανδροκρατούμενους κλάδους του δευτερογενούς τομέα. Ωστόσο η κρίση πρόσφατα μόλις άρχισε να πλήττει το δημόσιο τομέα, στον οποίο συγκεντρώνονται οι σταθερές και αναβαθμισμένες θέσεις γυναικείας απασχόλησης και υπάγονται σε μεγάλο βαθμό οι γυναικοκρατούμενοι κλάδοι της υγείας, της εκπαίδευσης και της κοινωνικής μέριμνας. Ο δραστικός περιορισμός των προσλήψεων στο δημόσιο τομέα τα επόμενα χρόνια, όπου έβρισκαν απασχόληση προ της κρίσης το 60% των γυναικών και το 40% των ανδρών πτυχιούχων πανεπιστημίου, αναμένεται να πλήξει περισσότερο τις γυναίκες. Ήδη το πάγωμα των προσλήψεων πέρσι, έχει συμβάλει στην ταχύτερη αύξηση της ανεργίας των νέων γυναικών 20-24 ετών έναντι των ανδρών, που εκτιμάται ότι έχει σήμερα φθάσει στο ρεκόρ του 47-50%. Ταυτόχρονα, στομώνει την κύρια οδό επαγγελματικής ανόδου των νέων γυναικών με ανώτατη εκπαίδευση σε θέσεις με καλές συνθήκες εργασίας και απασχόλησης και προοπτικές επαγγελματικής ανέλιξης, που είχε συντελέσει τις τελευταίες δεκαετίες στη σύγκλιση των φύλων στην απασχόληση.
Η κρίση ανέκοψε
την βελτίωση της θέσης
των γυναικών
Στο άλλο άκρο της αγοράς εργασίας, πολλοί ασυνδικάλιστοι γυναικοκρατούμενοι τομείς (π.χ. καθαριότητα, ιματισμός) υφίστανται τις συνέπειες της αποσάθρωσης των εργασιακών δικαιωμάτων και των νομικών εγγυήσεων, της ανασφάλειας, των εργοδοτικών εκβιασμών και της διόγκωσης της ανασφάλιστης εργασίας. Η γενική κατάσταση της αγοράς εργασίας επεκτείνει τις συνθήκες αυτές και σε άλλους τομείς και κλάδους ιδιωτικών υπηρεσιών, όπου επικρατεί η γυναικεία απασχόληση. Η ανεργία και η ανασφάλιστη εργασία, σε συνδυασμό με την πρόσφατη αύξηση της ηλικίας συνταξιοδότησης και τη μείωση του ύψους των συντάξεων, απειλεί τις γυναίκες μεγάλης ηλικίας που δεν συγκεντρώνουν τα απαραίτητα ένσημα, με φτώχεια.
Τέλος, η υποβάθμιση των συστημάτων υγείας, εκπαίδευσης, φροντίδας και πρόνοιας, λόγω των ελλείψεων προσωπικού και περικοπής των εξόδων λειτουργίας, όπως και η μείωση των εισοδημάτων των μεσαίων στρωμάτων που κάνουν χρήση οικιακών υπηρεσιών καθαριότητας και φροντίδας αναμένεται να οδηγήσουν μεγάλες κατηγορίες γυναικών σε αύξηση της μη αμειβόμενης εργασίας ή/και σε διεκδίκηση μεγαλύτερης ισότητας στον καταμερισμό της οικιακής εργασίας, ιδίως σε νοικοκυριά όπου το μοναδικό ή κύριο εισόδημα προέρχεται από γυναίκες. Φαίνεται λοιπόν ότι η οικονομική κρίση στη χώρα μας ανέκοψε την προηγούμενη, αντιφατική μεν αλλά σταθερή πορεία βελτίωσης της θέσης των γυναικών στην οικογένεια και την κοινωνία και αργής διάβρωσης των κοινωνικών ρόλων και άνοιξε τον ασκό του Αιόλου, από τον οποίο μπορεί να προκύψει είτε οπισθοδρόμηση είτε περαιτέρω αμφισβήτηση των ρόλων του φύλου. Όμως όταν η κρίση διαβρώνει την οικονομική βάση της ανδρικής κυριαρχίας, η αμφισβήτηση των ρόλων πιθανόν να αυξήσει την ανδρική βία κατά των γυναικών. Ένα είναι σίγουρο. Η ατομική πορεία των γυναικών προς τα μπρος είναι σήμερα πιο δύσκολη και αβέβαιη, ενώ η συλλογική τους πορεία είναι άμεσα συνυφασμένη με την προοπτική προοδευτικής εξόδου από την οικονομική κρίση.
Το γυναικείο κίνημα είναι παρόν
Στην Ιταλία η μεγαλύτερη κινητοποίηση εναντίον του διεφθαρμένου, εξευτελιστικού για τις γυναίκες, αντεργατικού, νεοφιλελεύθερου και μιντιακού καθεστώτος Μπερλουσκόνι κατορθώθηκε όταν ένα εκατομμύριο πολίτες, ύστερα από κάλεσμα των γυναικείων οργανώσεων, είπαν «Μπάστα, η Ιταλία δεν είναι μπουρδέλο».
Στην Ελλάδα, η νεοφιλελεύθερη επίθεση σε αγαστή συνεργασία με την παραδοσιακή πατριαρχία προσπαθούν να σπρώξουν τις γυναίκες πίσω στους παραδοσιακούς ρόλους. Στα μνημόνια ΔΝΤ και ΕΕ που δουλικά προστρέχει η κυβέρνηση, κατεδαφίζονται τα εργασιακά δικαιώματα, μειώνονται και ελαστικοποιούνται οι θέσεις εργασίας και έτσι υπονομεύεται η οικονομική αυτοδυναμία των γυναικών. Υποκριτικά, στο όνομα της ισότητας οι γυναίκες χάνουν εν μια νυχτί τα ασφαλιστικά τους δικαιώματα ενώ από την άλλη, τελείως ανισότιμα, καταργούνται π.χ. τα βαρέα και ανθυγιεινά για σημαντικές τους κατηγορίες. Μια ακόμη συνέπεια της κρίσης είναι και η υποβάθμιση των φεμινιστικών διεκδικήσεων σαν δευτερεύουσες αξίες, λάθος που διαπράττεται από πολλές ιδεολογικοπολιτικές αφετηρίες. Ενισχύεται, έτσι, και το πρότυπο της γυναίκας αντικείμενο, μέσα από τις διαφημίσεις και τα διάφορα καλλιστεία, δημιουργώντας έναν ψεύτικο κόσμο για τις νέες κοπέλες, ότι μπορούν να πουλήσουν ακριβά την ομορφιά και τα νιάτα τους, κάτω από τον οποίο κρύβεται επιμελώς η βία κατά των γυναικών και το trafficking.
Δηλώνουμε ότι δεν είμαστε για διαφήμιση ούτε για πούλημα. Διεκδικούμε ισότιμη παρουσία και συμμετοχή στους αγώνες και τα κέντρα λήψης αποφάσεων, με ταυτόχρονη αναβάθμιση του περιεχομένου της πολιτικής. Όχι για να διαλύσουμε την Παιδεία και τα εργασιακά δικαιώματα, αλλά για να βελτιώσουμε οικονομικά, κοινωνικά και πολιτιστικά την κοινωνία. Τιμούμε τις γυναίκες της Κερατέας, των διαδηλώσεων εναντίον των αντεργατικών μέτρων, των αγώνων για την εξάλειψη της βίας κατά των γυναικών, για τα ισότιμα δικαιώματα ντόπιων και μεταναστριών.
Το κίνημα των γυναικών είναι παρόν, συνδυάζοντας τις καινούριες μορφές με τις παλιές και πάντα επίκαιρες αξίες του φεμινισμού.
ΠΗΓΗ: ΕΠΟΧΗ
**«3 λεπτά χωρίς τις γυναίκες»
Η Φεμινιστική Πρωτοβουλία για την εξάλειψη της βίας κατά των γυναικών, εν όψει της 8ης Μάρτη, καλεί γυναίκες και αλληλέγγυους άνδρες να συμμετέχουν σε μια δράση-έκπληξη στην πλατεία Συντάγματος. Η δράση γίνεται στο πλαίσιο της καμπάνιας «3 λεπτά χωρίς τις γυναίκες» και θα έχει τη μορφή του freeze flash mob. Η δράση θα γίνει στις 17.00 στο συντριβάνι, στην πλατεία Συντάγματος.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου